Música galega na ialma

Fai algo menos dun ano, unha amiga desas que fan a vida máis bonita deixoume un agasallo na casa. Nese momento, entre as verbas, a comida, a ledicia do cotilleo compartido, non reparei especialmente nese CD que viña cunha aclaración engadida: “Son unhas rapazas estupendas que fan música en Bruxelas”, dixo a miña amiga.

Esa noite o CD foi a melodía que pintou de cores as nosa estridente conversa. Ao día siguinte, xa soa, volvín escoitalo: puxen o disco no aparello, senteime e fun siguindo as músicas coa lectura do libriño que ven con el. Coma os catadores que dedican todo o tempo do mundo a unha copa de viño, escoitei unha e mil veces e reparei unha e mil veces nas imaxens. O que atopei nelas era algo fabuloso: mozas guapas, listas, talentosas e novas facendo música tradicional pero sen renunciar ao tempo no que viven.

Se cadra, a tarefa dos artistas sexa só traballar no seu arte. Pero dende fora, esas rapazas son un exemplo marabilloso para tantos e tantos fillos e netos de galegos que non se achegan a súa orixe porque pensan que "é cousa de vellos" ou, pior ainda, porque herdaron o menosprecio ao galego identificado coa pobreza e a brutalidade. Ese CD, ese talento, esas imaxens fan maxia!

As rapazas das que falo se chaman Nuria Aldao, Natalia Codesal, Veronica Codesal, Magali Menendez e Marisol Palomo, e conforman Ialma. Non puideron atopar mellor nome para o que fan: música que chega a alma, música que cruza océanos e achega aos galegos do mundo. Ialma é unha ponte delicada e seductora pola que uns e outros, galegos todos, podemos ficar moito máis preto.

Déixovos algunhas das cousas que contaron nunha entrevista que lles fixen polo correo electrónico e que podedes ler completa aquí.

- Por qué un grupo de mozas novas que vive en Bruxelas escolle adicarse á música galega con fortes pegadas do tradicional?
- En primerio lugar, porque a música, a cultura galega, son as nosas raíces. Aínda que sexamos residentes nunha cidade coma Bruxelas, seguimos mantendo a nosa identidade como galegas na propia emigración, como fillas de emigrantes galegos. A música galega formou sempre parte da nosa vida. Xa máis tarde descobriunos a discográfica EMI e fixemos o noso primeiro cd "Palabras Darei" no ano 2000. O máis interesante, sen dúbida, é dar a coñecer e comprartir a nosa cultura galega cos cidadáns belgas, que alucinan con todo o que temos que ofrecer como galegas, e se cadra isto é debido a que en Bélxica non existe unha tradición oral tan forte coma en Galicia.

- De que xeito traballades o tradicional mesturado co pop mais actual? Quero decir, como fustedes construindo ese estilo co tempo?
- O primeiro cd de Ialma, Palabras Darei foi íntegramente a cappella, no que se deu a coñecer a tradición oral galega máis pura. Xa no segundo, Marmuladas, mesturamos a tradición galega con músicos e ritmos belgas, que fixo da nosa música algo moi peculiar e moi diferenciado doutros grupos de cantareias que xa existían en Galicia. E neste último cd, Nova Era, foi no que houbo máis cambios: houbo cambios no grupo, chegou Nuria dende Galicia, que non é filla de emigrantes pero sí emigrou dende Pontevedra a Bruselas fai dous anos! A nivel musical, traducíronse todos os textos das cancións en galego, de xeito que todas as cancións están cantadas en galego. E ademáis quixemos invitar a xente que coñecimos ó longo da nosa traxectoria coma grupo: xente de aquí, de Bélxica, pero tamén xente da nosa terra, de Galicia, xente coma Mercedes Peón, Quique Peón, Guadi Galego, etc. En ova Era" non hai soamente temas recollidos, de tradición, senón que tamén hai temas propios, compostos por nós ou concretamente un tema, Cantar e olvidar composto por un amigo noso, Miguel Allo, que tamén é un dos galegos residentes en Bruselas e fillo de emigrantes. Fixemos tamén algo que nunca fixo un grupo de cantareiras anteriormente, que foi versionar e facer coma propia unha canción do grupo americano Red Hot Chili Peppers, un tema, Lévame, moi especial gracias á colaboración que tivemos por parte das Damas de Laxoso. E aparte de todo isto, está tamén o noso productor, Adriano Cominotto, un italo-belga que non coñecía en absoluto a música galega! e que polo tanto puido traballar dende un punto de vista completamente neutro, o que foi tamén moi enriquecedor para nós.

- Se fora posible xeralizar, cómo conectades co publico galego maior na diáspora e cómo cos mozos, fillos deles (pode que netos)?
- Cando facemos un concerto en Bélxica é doado que haxa entre o público algún galego…: emigrante ou ben fillo de emigrante. Sempre ó rematar ós concertos achegámonos o público, falamos con todos eles porque tamén nos permite saber cómo acollen a nosa música e que é o que pensan realmente. En Galicia pasa o mesmo, pero é se cadra diferente, a emoción que temos sempre é maior cando se canta en Galicia, e por suposto tamén intentamos contactar co público, como fixemos o pasado verán na nosa primeira xira galega.

- Contabas fai tempo que cando actuades en Bélxica sodes galegas e cando actuades en Galicia sodes belgas. Ten lugar a cultura galega para os traballos feitos por galegos fora da terra?
- Como galegas residentes na emigración, temos asociadas dúas culturas diferentes: a belga e a galega, collendo o mellor sempre de cada unha delas. Aínda que nacimos en Bélxica, somos galegas. O feito de facer un proxecto coma o noso no marco da emigración, fixo que a música galega se extendese e se dese a coñecer nese marco, non só en Bélxica, senón tamén noutros países de Europa. E isto tamén facilitou a que moitos grupos de Galicia viñeran a tocar a Bélxica porque había xa un interese pola música galega.

- Algo parecido pero diferente: E cultura galega o que fan os fillos e netos de Galicia na diaspora?
- Sempre e cando o que fagan os fillos e netos de Galicia sexa para apoiar a cultura galega, entón sí. A cultura galega pódese apoiar na diáspora a través de moitas canles, non soaemente a través da música, que é sen dúbida unha delas.

- Canto pode facer pola lingua galega e a sua pervivencia o traballo de artistas que como vós canta en galego fóra de Galicia?
- Penso que moitísimo. E non soamente para a lingua, senón tamén para a música e a cultura en xeral. Cantando en galego, dás a coñecer a lingua galega, e indudablemente tamén axudas a súa pervivencia, pero tamén dalgún xeito das a coñecer ó mesmo tempo rasgos da cultura galega, debido a que é precisamente a tradición o que se dá a coñecer cando se canta en galego, e , na maioría dos casos, para un público que tra-lo concerto aumentan o seu interese por coñecer todo o que teña relación con Galicia.

- Algo máis, se pode facer música seductora para a xente nova que sexa cantada en galego? Ou só o ingles é unha ponte para a xuventude?
- Sí que se pode facer música seductora para a xente nova en galego, pero é certo que é moi difícil entrar no mercado musical da xente nova con música cantada en galego, a pesares de que Ialma teña xa un certo recoñecemento e o seu público abarque case tódalas idades. Pero é verdade que o inglés segue sendo quizáis a lingua maioritaria neste senso.

- Cales serán os vindeiros pasos de Ialma. En qué estades traballando e cales son os proxectos mais importantes deste ano 2007?
- En primeiro lugar, seguir promocionando este disco, Nova Era. E tamén preparar o que podería ser a nosa segúnda xira en Galicia no verán, porque un verán sen xira en Galicia non é un verán para nós! E comezar a traballar xa no que sería o novo disco, que saldría no 2008.

Poetizarse

1- A poesia non morde, non fai dano e, ainda que haxa quen pense o contrario, non é aburrida, nin romanticona, nin cursi, nin dificil. E hai moitos tipos de poesía para que elixamos.

2- A poesia serve para ler, cantar, berrar, recitar, rapear, muscar, declararse, rebelarse contra o mundo ou unicamente para falar suave á orella. Tamén é un somnífero para durmir ben, unha pastilla sen química que mellora a saúde e o benestar, e relaxa as persoas. E serve, sobre todo, para explicar as razóns e as emocións que non veñen no dicionario.

3- Os poemas son como caixas de ferramentas, valen para todo: para sentilos, manosealos, lelos, cheiralos, gardalos nun armario, ensucialos, para ligar, para poñelos enriba da cabeza, penduralos na parede, limpalos, recortalos, reescribilos, meredendalos nun bocadillo de papel, ordenalos, metelos na neveira e lelos coa cabeza máis fría, ou deixalos sobre a cama para devoralos á noite, clandestinamente, cando todos se deitaron. Ademáis, a poesía cura enfermidades como a impaciencia, os nervios, os pés planos, os enfados, a dor de cabeza, as feridas imprevistas, as dores de amor, as indixestións, a ansiedade e algunhas gripes.

4- A poesía está nas cousas que nos rodean a diario, na música, na amizade, no supermercado, na risa, na moto, no váter, na esperanza, na turina, nas cousas persoais, no calexón sen saída, no mar contaminado, na tristura, no teu barrio, no ceo cuberto, no ordenador, nun berro, na paisaxe, na conversa e nas rúas. Onde ti queiras.

5- O importante da poesía non é obsesionarse con descifrala senón saber gozala, sentila e intuíla. Na poesía reconforta sentir o seu ritmo, a súa música, a súa sonoridade, os xogos de palabras que por veces nos deslumbran, as imaxes fascinantes que nos ofrece. E tamén os seus enigmas. Poetizarse. En definitiva, facer da poesía un prazer.

5 motivos para ler poesia - Fran Alonso

Ao manifesto de Fran Alonso, co gallo do Día da Poesía, engado eu que a poesía axúdanos a lembrar: lembrar quén somos e sobre todo dende onde vimos. Tamé, polo mesmo, cara onde marchamos. De cando en vez, gústame pasar uns minutos entre marabillosos poetas galegos que me contan, ao oido, so para min, esas historias, eses versos tecidos artesanalmente con palabras fermosas.

Eu quedo con estes, hoxe, escollidos arbitrariamente. Porque sí. Ainda que un dos poemas que máis me emocionan, unha e outra vez, estea escrito en castelán. Ainda que teña lembranzas que se contan a partir dun poema. Ainda que me fascine atopar un deles de cando en vez xurdido na miña casa. Coido que, ainda sen sabelo, todos temos a vida atravesada por poemas.


Pontevedra

Zbarski, Adrio, Bóveda, fouces, martelos, patria.
Xullo do trinta e seis, cando a vergoña abafa.
Ludres, bostas, apóstemas, enfóuzannos a ialma.
Na Caeira un piñeiro secou de tantas balas.
Corvos de alma de aceiro pairaban sobre a Fracha.
Poio Pequeno éravos un lugar sen lembranza.
Na Moureira laiábanse os xeiteiros e as lanchas.
Casino, tres da tarde, xarutos, gargalladas,
Víctor Lis de uniforme narrando a paseata
en canto Bernardito López arregañaba
a dentamia de ouro, a dentamia canalla.
Pola Rúa da Oliva case ninguén falaba.
Era todo silencio en Mourente e na Parda.
Carne de testemuño os veigais estercaba.
Xullo, noventa e dous, resistimos, qué pasa.
Os mortos non vingados nos coutan a esperanza.
Zbarski, Adrio, Bóveda, fouces, martelos, patria.

Vigo 1992.
Xosé Luís Méndez Ferrín


O povo que deixa

O POVO que deixa perder a sua palabra
creada, herdada, usada, revelada,
aquela que lle é propia e singular,
a que é unicamente sua,
está emprobrecendo ó mundo
e perpretando o seu propio xenocidio.
Ese povo vil
ollará aniquilada a sua lembranza
e o seu nome indigno
borrárase, sen máis, do universo:
hai agresiós á beleza e ó espíritu
que a vida non tolera nen perdoa.

Monforte de Lemos, 1998
Manuel María


A miña lingua nativa é o fascismo
A imposibilidade do fascismo para dicir os nomes do real.
PerturbaciónOrixe

Muros, 1995
Chus Pato

A intelixencia

Meu avó Xoaquín non ía á escola cando neno. Iso, que para o resto dos rapaces puideira ser un aceno da deusa fortuna, para el certamente non o era. Rabeaba por aprender as contas e as letras, pero as vacas comían todos os días, a terra non entendía de ensinos con libros e os avós ian vellos demáis. Entón, a escola semellaba unha perda de tempo, un luxo e eles, claro, non eran xentes de luxos. Máis ben, eran xentes de paos.

Meu avó Xoaquín non ía á escola cando neno. Cando menos, non ía todos os días porque, ás veces, deixaba as vacas no monte e fuxía... á escola! Dende pequeno foi un rapaz brillante, listísimo e dunha rapidez mental insospeitable para un ninguén, coma el. Non poucas labazadas levou por esas trasnadas ao revés. Con todo, cando os anos e a vida convertérono no avó Xoaquín, aquelas poucas horas na escola ainda lle permitían facer razonamentos e abstraccións inverosímiles para un home con unha biografía coma a del.

Tiña eu uns 12 anos cando din en furgar entre as súas anotacións de pescador: pasaba moitos meses na casa de Mar del Plata, ocupando o tempo, os días, a vida, na pesca e daquela podíase decir que era un especialista.

Xoaquín levaba un rigoroso rexistro das especies que a sua cana pillaba cada día. Ademáis, facía sofisticados cálculos do que podía conseguir conxugando as mareas, a hora e o clima. Nesas andaba eu, fochicando nas taboas de horarios de baixamar e preamar, por ver se atopaba algunha lóxica ás series de letras, números e debuxos completamente incomprensibles.

Nada. Non había maneira. Iso semellaba un código segredo dos que se poden ver nas películas de espías.

E, certamente, era un código. Ainda hoxe, tantos e tantos anos despóis, lembro nidio o trazo firme e lento da combinación que representaba ao "pejerey": P-G-(e o deseño dunha coroa). Calquera dos meus alumnos, afeitos a escribir con présa, podería lucir moitas destas claves nos seus apuntamentos. Pero o meu avó Xoaquín non ía á escola cando neno. Cando menos, non ía todos os días. E os que foi pagounos carísimos: cobrábanllos en paos, berros e labazadas.

Hoxe preguntábame de qué falamos cando falamos da intelixencia? E a única resposta que fun capaz de tecer foi esta historia.

Carlos Casares

Cheguei tarde a Carlos Casares. Moi tarde. Cando lin a súa primeira novela, xa morrera tempo atrás. E, por iso, non souben da curiosidade de todas as semanas por descubrir historias á marxe, a ledicia de agardar os libros saídos do prelo apenas horas antes, e o disfrute da súa conversa que ainda hoxe, cinco anos despóis, moitos botan en falta.

Con todo, daquela e agora tamén, conmóvenme fondamente as pegadas de agarimo que deixou nos que o recordan. E chámame a atención tanto afecto, tanto cariño, tanta dor pola súa ausencia porque -como todos os outros ámbitos- o mundo das letras, os escritores e os críticos non adoita ser moi xeneroso que digamos. É moito máis doado atopar comentarios ferintes sobre un autor, dúbidas sobre o seu talento e desprezo á sua obra, que palabras de louvanza. É moito máis doado agás no caso de Carlos Casares.

Conmoveume o día que, procurando quén sabe qué, atopei un artigo desesperado e fermoso de Manuel Rivas no que decía, so horas despóis da morte de Casares:

"Disque unha cousa é o que existe e outra o que sucede.

Sssssh. Non dicir que morreu. Non llo dicir a ninguén. Tampouco hai que mentir, claro. Non dicir nada. Temos que admitir a realidade. Pero a realidade tamén debería ser máis dialogante. Non pode chegar como unha ladroa na noite, e levarse, así como así, do melloriño que temos, a lúa polo prezo dunha mazá reineta.

Podemos chegar todos a un acordo. Para iso está a literatura. Pararlle un pouco os pés á realidade. Non aceptala cando se comporta como un rufián que anda acoitelando corazóns e reloxos desta maneira. Independentemente do que sucede, Carlos Casares existe. Si, señor. É un grande escritor e un gran tipo. Un froiteiro en flor. Da mellor estirpe de Galicia, a da liberdade, o humor e un pisco de melancolía.

Sempre haberá algún túzaro que veña coa verdade por diante como unha máquina cortadora de céspede: «¡Morreu, morreu, morreu!».

Non facerlle caso. É a realidade que anda a meter ruído. Nós escoitamos a voz de Casares escribindo no aire. Abrimos o libro como quen abre unha cancela e imos por esa corredoira do segredo: ¡Alí está Carlos falando coa rosa, o raposo e o principiño!

E o tipo da cortadora, dalle que dalle: «¡Morreu, morreu, e morreu!».

Hai que manterse firmes. Non deixarse comer a moral. ¿Morreu? ¿E sábelo ti, eh, listo espelido? Porque unha cousa é morrer un día, por exemplo o 9 de marzo do 2002, e outra moi distinta morrer toda a vida".

E tamén conmoviume esta idea fermosa, cálida e sobre todo xenerosa de Marcos Valcárcel que nos achega a posibilidade de engadir o noso fío ao tecido de homenaxe que se espalla agora pola blogósfera toda. Para iso, pregunteille a Marcos se Carlos Casares estivera na Arxentina. A resposta non tardou en chegar, coma sempre, chea de precisións e de amabilidade: "Casares viaxou moitísimo, por Europa, por Estados Unidos, por Latinoamérica e por todo o mundo. Cónstame que estivo en Buenos Aires, cando menos (ó mellor foi máis veces), nos anos 80: acaba de confirmarmo un seu amigo moi directo e colega. Creo que foi nunhas xestións enviado polo Ministerio de Cultura Español e, entre as anécdotas, tivo algún problema cun tal Cesarsky, da Triple A arxentina, creo, que o chegou a amenazar ("Ud. no sabe quien soy yo, pero yo si y le tengo controlado")".

Da man desta lembraza, fun na procura das súas crónicas no xornal La Voz de Galicia. Atopei dúas moi interesantes nas que fala da Arxentina. Unha comeza así:

"A primeira vez que oín falar da Arxentina como dun país conflictivo foi alá polo principio dos anos sesenta, cando estudiaba en Santiago e mantiña unha boa relación persoal co meu catedrático de Literatura, don Enrique Moreno Báez, que con frecuencia me invitaba a tomar o té á súa casa, o mesmo que a dous ou tres alumnos máis, cada vez que tiña a algún convidado ilustre".

E, como non podía ser doutro xeito, na segunda fala de Maradona:

"O sábado pola noite, case de madrugada, estiven vendo na televisión o partido de fútbol de homenaxe a Diego Maradona. Este presentouse no campo gordísimo, case inflado, cun aspecto moi pouco deportivo, pero foi recibido con delirio, eu diría incluso que con loucura. Fenómeno curioso, difícil de entender".

Con todo e postos a facer un homenaxe ou lembranza, coido que o xeito más xusto de lembrar a un bo home que fixo das letras o seu mundo é deixalo contarnos unha historia. Aquí vola deixo. Porque non morre quen vive no amor da xente. E non morre un escritor que nos conta unha historia.

Unha lingua para falar

Levo máis ou menos ano e medio contándovos historias. Por iso, comezar hoxe dicindo que falo moi mal o galego é -cando menos- redundante. Xa o sabedes.

PD: a diferencia nos tempos (un mes, ano e medio) é porque a historia foi contada primeiro para a radio.