Graciñas a cada un de vós.
Graciñas por estares. Por escribir.
Graciñas por vires por aquí.
Todos a chamábamos Dona Rosa, os maiores e os neno. Só a miña avóa tiña licencias abondo para chamala Rosa. Tanto formalismo, con todo, derrubábase na súa presencia: dona Rosa era a mellor contadora de chistes do mundo. Non eran como esas bromas humillantes para alguén, desprezativas ou salvaxes. Ela o que facía era lembrar os paos da vida dun xeito divertido. E certamente moito rían as mulleres, naquelas visitas que facía á casa da rúa Aragón, en Mar del Plata.
Ademáis de encher as casas amigas de risos, Dona Rosa agasallaba bolsas e sombreiros. Nós tiñamos unha chea deles, moi xeitosos por certo para unha casa na praia, como era aquela na que pasabamos os tempos do verán.
Ela mesma os facía. Despedazaba as bolsas plásticas da leite en cintas que logo tecía con coidado, atendendo aos colores e formas. Os chapeos tiñan xenerosas abas que nos coidaban do sol e as bolsas tiñan usos varios. Sempre eran pezas en cores branco e azul, porque así eran os sachets que ela non tiraba. Onde vai toda esta historia... Hoxe chámanlle reciclaxe e hai quen pensa que o inventaron nestes anos listos que aprenderon ecoloxía no instituto e espelidos deseñadores de moda.
Non sei o que di este home porque fala moito e eu pérdome. O cartón tamén é como a xente. Ás veces está. E outras non. Se chove non, porque non vale mollado e os do camión non o mercan. Ela sabeo todo do cartón: sei atopalo no lixo, sei desarmar as caixas e sei dobralas e amorealas. Sabe chegar a primeira á porta do Carrefour e remexer nos colectores. Sei adiantar na avenida co carro moi rápido, moi rápido, e non me importa se o bandullo se pon duro. Eu sei chegar a primeira e encher o carro dos mellores cartóns.
Cantos anos tes? Ela di que trece ou así. Non dí que non se lembra. Queres o neno? Ela non o sabe. Non-o-sei. O home tira dun peto da chaqueta un pequeno cartón branco. Esténdello e como ela non fai aceno de collelo, pousallo na man. Dille que o pense, que son moitos cartos, pero ela non sabe o qué ten que pensar. Olla o cartón branco e os debuxos pequenos que sabe que son letras. Ela sabe que o cartón que vale é o gordo, a 20 céntimos o quilo. Tira a tarxeta e marcha. Ela sabe chegar a primeira.
Foto de Olmovich
« Non hai nada nela que a faga inesquecible. Non ten, por poñer por caso, un deses narices que chegan antes que os seus portadores. Hai quen dí que os homes cunha saínte xenerosa teñen unha personalidade forte e encantadora. O que con toda seguridade teñen son anos de botar unhas boas malleiras a eses que rían deles na escola ou que rumoreaban alcumes que te mexas da risa. Todos a rir menos o do nariz que padece a burla ou agasalla cunha boa zurra ao enxeñoso. Así pode que gañaran a sona da persoalidade forte. É dicir, unha proxección dos paus dados sobre o seu estilo individual. Quén sabe... Pero no caso dos galegos destas terras australes, para o momento no que o naríz principia a colonización da xeografía da faciana, a infancia é unha lembranza e pouco máis. Da infancia dela non hai lembranzas sequera. Ela non fala moito diso. »
«As aldeas están nun proceso de "reconversión" e, como en todo momento de cambio, nel conviven riscos e potencialidades. A inmobilidade do rural nunca foi máis que un tópico, dado que históricamente foron moitas as adaptacións realizadas e as mudanzas vividas, pero o proceso actual ten fasquías que parecen capaces de transfigurar definitivamente o mundo rural.
Como ten sinalado o profesor Ramón Villares, "se algo caracteriza ao mundo contemporáneo é esa transición dende unha civilización agraria, dun "estilo de vida" que os antropólogos teñen descuberto no mundo rural, cara unha civilización urbana, tercerizada ou pos-indutrial... o período contemporáneo constitúe, neste senso, un longo adeus, unha demorada despedida dunha civilización que xa non é".
O curioso é que "ese modo de vida que xa non é" é o que agora os neorrurais teiman en imitar en ocasións e o que os turistas rurais queren sentir durante unha fin de semana ao ano e o que, malia a todo, marca aínda a identidade do país.
Agora xa non, pero non hai moito tempo, en aldeas galegas como taraza, "había ducias de vacas varrendo cos seus rabos brancos as cunetas" (Rosa Aneiros). Teríalles gustado velo aos turistas».
« As postais que retratan o noso país levan máis dun século a amosar unha imaxe de nós mesmos que non sempre está moi relacionada coa realidade. O antropólogo Paulo Jablonsky fixo unha primeira achega a este mundo de imaxe, e descubriu que hai constantes entre a representación da Galicia de hoxe e a de finais do século XIX.
“Na Idade de Ouro das postais, entre finais do século XIX e o final da I Guerra Mundial, existía un modelo galego de postal que foi a base da que despois se nutriron as postais do século XX. Nela amósanse figuras supostamente galegas en escenas populares, mariñeiras ou agrícolas”, explica este investigador. “Maiormente son persoas de clases baixas, no caso de que se retraten clases altas aparecen en contexto moi determinados, coma balnearios ou ceas”, completa.
No entanto a apoteose desta tendencia chegaría cara aos anos sesenta. “As persoas aparecen descolocadas, con traxes supostamente de gala imitando facer tarefas agrícolas, onda un carro de bois, unha meda ou un canastro. Tamén hai moitas bailando ou cunha parella que simula o cortexo”, completa. Para Jablonsky, esta tendencia relaciónase coa política estatal de “reducir as diferencias nacionais do Estado a elementos folclorizados coma o baile e a música”, explica, unha aposta na que tiñan un papel fundamental os grupos de coros e Danzas.
Malia ás mudanzas políticas, a imaxe que damos nas postais non mudou moito desde a fin do franquismo. A última reviravolta nesta mesma tendencia prodúcese “a finais dos noventa e comezos dos anos 2000, cun intento de voltar ao realismo costumistar recuperando fotografías antigas, onde ás veces aparecen persoas de clases sociais baixas en branco e negro, dándolle un halo de antigüidade que evita enfrontarse á realidade galega actual”.
Este antropólogo avanza a súa visión sobre como é posible que teñan variado tan pouco a imaxe dos galegos neste medio. Segundo el, “mantéñense un pouco porque, como se ve noutros planos da vida, aínda está aí unha pegada do franquismo. E iso vese especialmente no mantemento de estereotipos, sobre todo referidos ao caso galego”, explica. Para alén “desde o ámbito galego non se tomou a serio aínda o coidado da construción da identidade cultural ou nacional a través de elementos coma as postais. Levamos moitos anos de Autonomía e non ser revisaron reflexivamente os modelos tanto a este nivel coma a outros”, completa. »