27 de abr. de 2006

Compromisos

Moito téñenlle pedido, suxerido e preguntado á escritora galega Luisa Castro cándo vai escribir en galego. E canto máis llo reclaman, menos ganas ten ela de facelo. “É unha chantaxe emocional –dí en Bos Aires- e eu non teño esa sensación de facer algo que non debería cando escribo en castelán”.

Castro pasou un día na Argentina para falar da súa última novela, “La segunda mujer”, coa que ganou o premio Biblioteca Breve da editorial Seix Barral. A história percorre a relación entre Julia, xoven escritora galega de 25 anos, e Gaspar, un famoso intelectual catalán de 57, que namóranse intempestivamente. Sen embargo, o amor é só un dos protagoniostas xa que o tema central son as diferentes maneiras que ten, coma disfraces, a violencia doméstica.

Sen embargo, a novelista nada en Foz (Lugo) que tamén ganou o Premio Rey Juan Carlos I de Poesía en 1990, foi finalista do Premio Herralde nese mesmo ano, e levou o Azorín en 2001 e o Torrente Ballester en 2004, falou doutras cousas. Contou que volveu a vivir a Santiago de Compostela polos seus fillos. “Naceron en Barcelona e non me facía ilusión que se convertésen en cataláns con esa parte romántica da nai galega. Hai nos nacionalismos unha dinámica relixiosa de lavado de cerebro e eu non quería iso para os meus fillos”, dixo.

Luisa Castro fala galego cos seus. Os fillos tamén o falan pero só con ela xa que co pai falan catalán e entre eles usan o castelán. Sen embargo, a meirande parte da sua obra foi escrita en castelán. Ela contou por qué: “Non foi unha decisión. Saiu. Ainda que me formei coa literatura galega, os meus primeiros pasos foron en castelán por casualidade: presenteime a un premio cun libro en castelán e –cando o ganei- tivo moita repercusión. Iso abriume moitas portas en Madrid e marchei alá porque eu quería vivir da literatura. Foi así como o sistema literario que me acolleu e me permitiu vivir disto foi o castelán. Hai outros escritores que escriben en galego e publican en galego porque foi o sistema galego no que puideron desenvolverse”.

A escritora recoñece que o feito de escribir en castelán, restalle lugar na literatura galega. Sen embargo, díxo: “Penso que, ainda que escribas en castelán, a tua cultura está aí”. E contou –na entrevista que lle fixen e que pode lerse acá- que o seu libro anterior, “Amor mi señor”, ainda que ten a metade dos poemas en galego, foi publicado en Barcelona por motivos paradoxals. “Cando rematei o libro intentei falar con editores galegos pero as editoriais de Galicia teñen o compromiso coa Xunta de publicar só en galego (e por iso levan subvencións) polo que o libro metade en castelán non podía ser. Así, foi publicado en Barcelona ainda que fora un libro que orixinalmente comenzou a escribirse en galego”.

20 de abr. de 2006

Todolos anos, todolos libros

Cando nena, poucas cousas gustábanme máis ca voz rouca e gastada na escola da miña nai lendonos contos. Daquela, as histórias viñan nun libro chamado "Un cuento para cada día del año" que tiña tapas duras, cor amarela, e era iso: 365 pequenos contos para ser lidos a nenas famentas de fábulas e ilusións coma eramos a miña irmá e mais eu. Todos viñan cos seus debuxos, pero de todolos xeitos, o mellor era aquela énfase, aquela maneira de decir que tiña a contadora e que mediante os tons e as cores da intención ían trazando e deseñando lugares lonxanos, personaxes engaiolantes e acontecementos fascinantes.

Poucas cousas gustábanme máis. Só os contos da miña avóa. Ela non os lía. Non tiña libros nin os necesitaba. O que contaba atopábao na sua memoria e sempre eran histórias cuios protagonistas eran os meus. Tanto tiña que fora ela mesma, a miña nai ou calquera dos seus irmáns, un tío ou curmán lonxano, sempre eran contos divertidos, de rir ata que doia o bandullo, rir sen poder parar. Contábaos en galego, claro, e falaba da terra porque alá era onde pasáranlle as mellores cousas. A miña lembranza favorita era aquela do meu padriño que con catro anos viu por primeira vez á sua nai cos beizos pintados de vermello e correu horrorizado onde o irmán máis vello e díxolle: "Pepe, que a mamá ten sangue na boca".

A maxia transformouse cando aprendín a ler. O primeiro que fixen foi ler eu mesma os contos para cada día do ano. Pero sen facer caso algún do día sinalado senón desobedecendo o calendario. A primeira rebelión que son capaz de lembrar. Logo foron os libriños da colección Biblioteca Billiken. Mentres a miña irmá tiña as aventuras da princesa Sissí, eu ía das "350 Poesías para niños" ata as "Mujercitas" ou "Ivanhoe".

Xa escolarizada, os libros de nenos deixáronme de enamorar e un día atopei interesante unha colección vella que tiñamos na casa. Eran os cen tomos da Biblioteca Básica Salvat e convidábame tanto Cervantes e as "Novelas ejemplares" coma Moliere co seu "Enfermo imaginario", "El perro de los Baskerville" de Conan Doyle ou "El retrato de Dorian Gray" de Oscar Wilde.

Pero foi cando entrei ao mercado laboral que din en mercar máis libros dos que podería ler en duas ou tres vidas. Hoxe teño duas bibliotecas. Unha na casa do meu pai. Alá quedaron as biografías, algúns libros de história e ciencias sociais, literatura arxentina, libros vellos e históricos, máis algúns estantes de literatura escrita en outras linguas que non sexan o castelán. Tamén as revistas, xornáis e cadernos.

Na casa a librería maior é a do meu home. É infinita porque coma é escritor e xornalista recibe libros todalas semanas o que a fai medrar e medrar. A miña, máis modesta, conta os libros que merquei nestes anos (e Puig, Borges, Cortazar e algúns outros dos que non me separo) máis os que uso para traballar. E tamén a miña biblioteca galega que vai onde eu vou. Aí están os clásicos, naquelas edicións feitas en Bos Aires para Castelao ou Blanco Amor, ou en novas coleccións para Cunqueiro, Rosalía, Ferrín, Otero Predayo, Manuel María, Neira Vilas, María Xosé Queizán. Aí tamén están, na sua ilegalidade, as fotocopias para Dieste, Lorenzo Varela, Casares, Ferrín e Seoane. E tamén teño algunhas cousiñas novas que trouxe de Galicia ou que me trouxeron ou me mandaron: algúns de Rivas e de Suso de Toro. Xavier Alcalá e o admirado Veloso que Parzival mandoume nun sobre cheo de felicidade. Non son moitos, ben se ve, pero levo poucos anos de galego-lectora e xa mellorarei a forza de amor polos libros e pola lingua.

Hoxe comenzou a 32º Feria internacional do libro de Bos Aires. Galicia ten un lugar, como todolos anos. E eu teño algúns cartos e moita fame de histórias. Como todolos anos.

11 de abr. de 2006

Fun, son e quixera ser

Tiña menos de seis anos cando foi tirada esta foto. Ou pode que tivese seis ou sete. Non o sei. Daquela, e a diferencia da miña irmá, eu non sabía qué ia ser de maior. E ainda que agora, tantos anos despois, iso semelle unha cousa sen a menor importancia, naqueles tempos da infancia era un problema complicado. Non tanto pola axitación que calquera podería sentir fronte a un futuro non tan lonxano e sempre preocupante neste país (e neste mundo tamén, claro), senón pola teima que teñen os adultos de preguntar -logo do nome, a idade e a quen se quere máis, se a nai ou ao pai, todo nesa orde-: "E ti, qué queres ser de maior?".

E eu non o sabía. Cousa que non era moi ben vista porque, fronte á miña falla de determinación e total ignorancia sobre o mellor xeito de fuxir do tema con calquera resposta (unha habilidade que co tempo souben descobrir), o que viña era unha infinita lista de oficios, profesións e traballos das máis variadas cores e formas. E eu aí seguía, coa miña face de desconcerto e confusión.

Á miña irmá iso non lle pasaba. Dende que camiñou e puido falar soubo que quería ser bailarina. Ou, polo menos, iso decía. Tanto bailaba na casa e falaba do seu futuro que, con catro anos, a miña nai levouna ás clases de ballet. E eu fun tamén. Coido que pola incerteza.

Cos anos, ela pasou das zapatillas rosas ao tenis e logo ao atletismo. Tamén fixo música e pintou nunha escola de artes e chegou a ganar un concurso literario. Hoxe é unha excelente avogada.

Eu ainda bailo de cando en vez. A diferencia dela, tampouco souben nunca deixar atrás as profisións que fun coñecendo e amando co tempo.

Primeiro dixen que quería ser mestra, coma a miña nai. Ela non o considerou unha homenaxe, chea do moito traballo e do pouco soldo, e díxome sen que lle sobrasen palabras: "Non, mestra non!". Así foi como pasei dez anos na escola de ballet de Bos Aires. Na metade da carreira xa sabía que non ía ser xamáis Maya Plisetskaya. Non tiña o talento nin tampouco a forza para deixar aí toda a miña vida a cambio. Amais, gustabame moito contar histórias. Así foi como cheguei á universidade. Pasei tres anos nas salas da licenciatura en Comunicación sen saber ben onde levaba ese vieiro ata unha mañá. Un home de cabelos longos e pouco peiteado entrou na sala e dixo: "Chámome Carlos Polimeni, son xornalista e nós, os xornalistas, facemos as seguintes cousas...". Carallo!! o home aquel arrexuntou nunha lista todalas cousas máis fermosas que eu quería facer. E pagábanlle por face-lo!

Levo máis de dez anos de xornalista e a vida é ben rara. Ainda que amo este oficio, bailo cando podo e son mestra. Dou clase de xornalismo na mesma universidade na que estudei. Un camiño longo que me deixou no comezo. Hoxe son a bailarina que non fun, a mestra que quixen ser, a xornalista que dende sempre estivo en min, e a galega que quixera ser mentres vou sendo.

3 de abr. de 2006

Árbores

Folerpa convidou: "Gustaríame que me falásedes dunha árbore, real non imaxinada, onde na súa tona quedase algunha pegada das vosas vidas. Animádevos e entre todos conformaremos a nosa propia fraga". E alí comezaron a brotar histórias. Veloso falou dos tempos no Colexio Fleming cando os nenos corrian para tocar o tronco dunha árbore sagrada, nun rito cotián. As Laurindinhas lembraron o lombo dunha figueira do que foron expulsadas por unha "lexión abominable de formigas vermellas velenosas". Aquí trouxo unha ameixeira vella que reinaba na aira da casa da súa avóa coa sua sangue de resina. Aldara deixou de lado a casa grande da sua avóa, "con escudo e con capela", para falar do verdadeiro tesouro dese lugar: o inmenso carballo que "posiblemente teña xigantismo". Peke dixo que lembra un enorme pradairo que había na alameda de Compostela. A talentosa Marinha de Allegue tivo que deixar moitas árbores fora para escoller unha cerdeira que había na horta e debaixo da que o seu avó durmía a sesta.

Foi entón, cando Chus reparou en que as árbores "habitan os recordos da nosa infancia". E tamén volveu a ese tempo para falar dunha fraga enteira pois naceu e viviu moitos anos "nunha aldea rodeada de bosque e nunha casa rodeada de árbores". Folerpa tamén anotou que esas árbores pertenceran a fraga da infancia. E deixou unha hipótese: "Supoño que co paso dos anos afastámonos da natureza que nos abrangue, da conexión case sagrada que tiñamos con ela cando nenos. Das formigas, dos paxaros, dos grilos, dos chuchameis...É unha magoa".

Eu quero sumar as miñas árbores a tan fermoso relato común. As primeiras que tiven foron os limoeiros e figueiras que os meus pais tiñan coidado con esmero no xardín da nosa casa. Cando era o tempo, os limóns eran apañados e gardados envoltos en papel de xornal para que non se podrecesen. Pero cos figos, o tempo nunca chegaba: apenas arrincados á póla e mentres a sangue-leite ainda brotaba polo tallo ferido, xa eran atrapados polas bocas lambonas que os tiñan desexado por meses.

Daquela tamén tiñamos roseiras varias. Unha rococó, unha dunha cor vermella case negra que non volvin a ver xamáis, unha branca intensa e algunhas que tiñan duas cores. Ainda que o rei do xardín do fronte da casa sempre foi (e é ainda hoxe) unha fermosísima gardenia. E falando de gardenias, a segunda vez que estiven en Galicia deille á miña tía Jesusa e ao meu primo Lisardo unha gardenia. Pensei que mentres ela vivise, nós teríamos unha vida que nos levase xuntos a pesar do océano que temos no medio.

Cando os meus páis divorciáronse, a cerdeira que tiñan sementado no xardín creceu descomunalmente. Pero ata hoxe, nunca deu nin unha soa cereixa. Cousas raras, que pasan.

Pero na miña vida, as árbores cobraron un sentido novo có nacemento do meu fillo. Apenas soupemos que viña, o meu home escribiu: "Los palos borrachos estaban en flor cuando supe que ibas a nacer". E era moi certo: a cidade enteira estaba cuberta desas flores rosas con forma de estrela. Oito meses despóis, quedei ingresada de urxencia por moitos problemas co embarazo e nesas horas de medo, dúbidas, choros e desesperación unha árbore inmensa e sólida, dende o centro mesmo do xardín do Hospital Británico dábanos a solidez e a forza que non tiñamos. Mirabamo-la moitas veces ao día, procurando na sua maxestuosidade algo de calma e serenidade.

Un deses días, o meu home descendeu as cinco plantas do edificio e foi tirando unha foto en cada un deses piso da nosa árbore nai. Velaí as tendes.

Hoxe, o meu fillo é un neno pequeno, fermoso e san. E para cada día das nais, él e o seu pai regálanme unha árbore. O primeiro ano foi unha gardenia de flores pequenas que vai rubindo polas paredes da nosa terraza. E o ano pasado foi un "aromo" que ten follas verdes na base das ramas e azuis nos extremos. Árbores que falan da vida, que dan vida, nas que vivimos e que viven en nós. Xa o dixo Castelao: "O albre é un engado dos ollos, pol-a súa fremosura; é unha ledicio dos ouvidos, porque n-el cantan os paxaros; é un arrolador do esprito, porque nas súas ponlas conta contos o vento. (...) O día que seipamos o que val unalbre, aquel día non teremos necesidade de emigrar".