28 de dez. de 2006

Nobelo de desexos

18 de dez. de 2006

Un ano, unha palabra

Vai rematando o ano. Non é mais que unha convención, esa teima de contar o tempo, de atrapalo en meses e semanas e días, se cadra para que non fuxa, para vivir na ficción de que somos nós quen o domina e non él quen nos ten presos. Sen embargo, ainda que viva o Nadal coma unha febre de consumo baleira de outro sentido que se espalla coma unha peste e o Aninovo como o comenzo das vacacións, aproveito cada ano as festas para pensar no ano que pasou. Si, é verdade: son dos que fan balances neste momento.

Houbo anos que pecharon coa palabra ledicia. Moitos. Outros con verbas coma tristeza, pena, congoxa, baleiro. Algúns. Non tantos. O 2004 foi raro porque tanto lle cabía a frase "a felicidade máis enorme da miña vida" coma a de "a tristura mais dolorosa que unha muller pode sentir". O 2005 tivo un lategazo que nos deixou a todos de xeonllos, aparvados, sen entender o que pasara, cómo pasara e, sobre todo, por qué pasara. E para o 2006 vou vendo que a palabra é Grazas. Para os meus. No meu mundo privado. E tamén para o meu mundo blogueiro.

Grazas aos que viven no ordenador e que ademais teñen voz, rostro, sorriso, presencia. Clara Flor que fai que moitos na diáspora sexamos mellores do que nunca pensamos que podíamos ser. Á benquerida, intensa, feminina e talentosa Marinha de Allegue polas horas e horas de conversa polas tardes arxentinas e noites compostelanas. Grazas ao xenial e lúcido Si Home, si que sempre me deixa pensando e ao poeta Eduardo Estevez que veu cargado de historias en papel e que contaxiaba a ledicia dunha familia que medra e se fai forte. E grazas a Ro que, pode que hoxe non teña un blog, pero é sen dúbida unha blogueira cen por cento e moito sinto non ter chegado ao blogomillo cando ela escribía. Grazas neste parágrafo tamén a Cobiñas compañeira de aventuras.

Grazas aos que non deixan de aprenderme cultura, historia, lingua... Grazas a Veloso de quen moito aprendín, sobre todo a contar historias coas verbas xustas, e que agora móstrame que tamén se pode un marchar de algo tan bonito coma esta familia. É toda unha lección, penso eu: sempre estamos porque queremos estar. En definitiva é así. Grazas a Marcos Valcarcel e a Afonso Monxardín por tanto, tanto que aprendo con eles. Grazas a Brétemas porque me abre portas e fiestas na literatura galega

Grazas ás damas: a SuroEste que tece as palabras dese xeito que tanto admiro (non vos perdades a historia do lobo e Caporruchiña Vermella de fai algúns meses); á Naufragha porque non lle ten medo á emoción nin aos sentimentos; a Ana Bande porque coñece a receta máxica para falar dende a cabeza e dende o corazón na proporción xusta.

Tamén grazas á benquerida Jan por eses soños e polo sorriso que deseñou no rostro do meu fillo. Grazas a Lúa por unha frase fermosa "Bailaria contigo, pero es que estoy sorda de un pie...", e á audacia de Ra que non sabe de fronteiras e sorprende con post fermosos.

Grazas especiais a Sara Jess polo nome deste blog pero tamén pola descoberta de que o galego era unha lingua para falar de hoxe. Á doce Satine pola intensidade das súas palabras. As Laurindinhas polos xogos que construen con imaxens e palabras. Á xenial Estivalez e á virtuosa domadora de palabras e dona dun sorriso único Moralla. E tres grazas máis a Besbella, Elianinha, e a Mrs. Doyle pola intelixencia e elegancia. Dous atributos que poucas veces aparecen xuntos.

Grazas ao señores: a Rabudo e a sua enerxía (onde atopará o tempo para todo o que fai?), a Fran que cambiou de casa pero non esqueceu de levar as historias e as ganas de contalas, e ao mellor autor de crónicas do blogomillo: Acedre, o pai de Leo . Grazas a Cabaseira porque escribe pouco pero dí moito, ao ciber-navegante Nemeth que atopa na rede tesouros case a cotío, a Red Galicia pola xenerosidade, a Xosé Antón, a Fravernero que non minusvalora ao lector, e a F. Miguez polos interesantes comentarios sobre a actualidade.

Tamén grazas ao antiblog polo moito que río ás veces, por non chorar; á erudición de Manuel Gago e pola sua xenerosidade; a Francisco Castro que me achega a libros e verbas. Grazas a Xabier Docampo polas historias e o xeito de contalas; e a Manuel Rivas que é o que é, ainda que non é o que outros creen que é.

Especialmente, grazas a Parzival por tecer fíos de libros que cruzan o Atlántrico, a David pola compaña de tantos meses, a Xancín, a Torreira polas imaxens que sabe debuxar coas palabras; a Suso, a Silvio, a Calidonia pola gran intelixencia que deixa ver discretamente, a Suso, ao xenial Moucho Branco polas leccións de mitoloxía e polas frases memorables, ao equilibrado e xusto Mendinho, a Suso polas historias e viaxes, e grazas Á Randeeira porque sabe rir co que outros temos ganas de chorar.

Grazas aos que leo fai tempo Casa Atlántica, Sobre filloas mel, Artipraxia, Caderno Arraiano, o blog dos pelachos, Albixou, Fragmentos da Galaxia, Días estranhos, Cabaret Voltaire, Tardes xeadas, Selva de Esmelle, La Muralla, Amote moito, Alfaias.

E aos que leo fai pouco: Chirimbolos e Ourilocelontes, andaime, zero vacas, Unha cousa nunca vista, O porto dos escravos. Tamén aos anónimos que, nalgún caso, non o son tanto.

Sinto se esquecín a alguén (algo moi probable) e sintoo realmente porque estou infinitamente agradecida de que me deixedes participar deste universo fermoso e que non deixa de medrar. Ao lonxe, nun serán caloroso de verán na Arxentina, mentres o meu fillo xoga e debuxa, moitas grazas a todos vós!

10 de dez. de 2006

Voces para un asasino

A noticia do infarto que fai unha semana deixou un soplo de morte no corpo do tirano Augusto Pinochet chegoume mentres lía Home sen nome, a última novela de Suso de Toro.

"Tanto home que matei, e que, que ocorreu? Non ocorreu nada. Ninguén parou o meu brazo. Porque non había nada. A miña vida.

E onde é que estou? Onde é aquí? Este aquí? Unha man. Movín unha man. Contra as sabas. Teño algo na man. Síntoa, proe. (...) Hospital. Doe. Tubos, teño tubos na man. Intravenosa,
alimentación intravenosa. Un hospital, un cuarto de hospital. Estou doente, metéronme nun hospital. Internado nun hospital. E como cheguei aquí, non sei. Estou aquí, trouxéronme aquí. Alguén. (...)

Facer o durmido, estou a durmir, os ollos cerrados. Así, fechados. Non me movo, volvo estar in
consciente. Un corpo morto, inerte. Coma se me pegasen un tiro, así caído. No meu leito. Non quero oír a eses fillos dunha puta, que eses cabróns me volvan falar así, coma se fose un neno. Non quero que me toquen o orpo, que se ispan. Non quero que se dean volta así, coma se fose unha árbore caída, sen respecto, non quero. Non quero que me limpen o cu, así, xa están, estanmo a limpar, ras, ras. Non quero que me vexan esperto, estou durmido. Trátanme sen respecto, coma se non fose ninguén. Manipulan o meu corpo, tócanmo coma se fose un saco de carne e ósos. Coma se non fose alguén. Coma se fose un ninguén. Porque non podo, que se non dáballes pasaporte. Se eu ainda fose alguén. A estes dous, munición. E cando foi que me atuaron, que me dixeron "ti" por primeira vez? Un destes. Foi neste hospital. Nunha residencia de anciáns. Atuarme. Prefiro estar durmido. Que me traten así coma se xa estivese morto e non que me traten como a un meniño, ou un tolo, un vello tolo. Non son un vello tolo. Eu decátome das cousas. Eu son eu. Máis ca ninguén (...). E estes dous merdentos que me asean non son ninguén (...). O que chegamos a ser."

Unha semana despóis, o home que se sentía deus, dono das vidas e das mortes, facedor de pesadelos, man diabólica tecedora de torturas, ladrón, corrupto mentireiro e indigno, que chegou a finxir unha loucura que non tiña para voltar ao país onde era impune, ese home con nome de morte acabou por morrer.

A presidenta das Avóas da Praza de Maio, Estela de Carlotto, (que ainda busca aos seus netos, roubados polos militares arxentinos e regalados a familias que tantos anos despois ainda os rouban cada vez, todos os días) dixo que "ninguén sinte alegría por unha morte, pero para Chile, Latinoamérica e o mundo todo é un día de alivio porque ainda seguía a ser perigroso, sempre escondía trampas para seguir influenciando. Dende hoxe, estará sendo xuzgado por Deus, ainda que a Xustiza non chegou".

Dende as Nais da Praza de Maio, Hebe de Bonafini lamentou: "Mágoa que morrera na súa cama e non unha cárcere, como correspondía". E Tati Almeyda dixo: "Pinochet é outro xenocida que morre e non é posible xuzgalo, sen embargo no seu caso a humanidade xa o condenou, non só os arxentinos e os chilenos".

O avogado chileno Hugo Gutiérrez, defensor nos xiuzos por dereitos humans, opinou que "este criminal foise deste mundo sen ter coñecido o significado dunha condea por todos os seus actos criminais".

Dende Francia, Sophie Tonon confesou que sinte frustración e tamén un "gran sentimento de cólera contra a xustiza francesa e a chilena porque non foron quen de xuzgalo a tempo". En sintonía, "a morte ganoulle á xustiza", recoñeceu o escritor uruguaio Mario Benedetti.

Pinochet morreu hoxe. No Día Internacional dos Dereitos Humáns. No día do cumpreanos da súa muller. Ás veces, a vida debuxa vieiros raros.

5 de dez. de 2006

Esas raras enquisas

Vai chegando o ano 2007. E van chegando as eleccións. E xa chegaron as enquisas. Seica a Xunta de Galicia ten moito (moito!) interese en coñecer o que pensan os cidadáns galegos da diáspora. Cando menos, se non é interese no que pensan, é interese en algo e ese interese custa cartos públicos. E non serán poucos de seguro. Nos últimos cinco meses fun entrevistada dúas veces. As dúas quedei coa impresión de que, ou ben a estatística é unha disciplina moi primitiva na terra, ou ben esas preguntas non buscaban certamente coñecer o que penso, ou ben, se o buscaban, estaban a facelo dun xeito cando menos raro.

O día 18 de xuño atopei no meu correo unha carta da xornalista do periódico España Exterior Mónica Lázaro Jodar na que me contaba: "El motivo de la presente es que estoy realizando una serie de entrevistas a hijos y nietos de gallegos que forma parte de un proyecto de investigación de la Xunta de Galicia. El objetivo del estudio es conocer el vínculo que mantienen las segundas generaciones con Galicia. La investigación le servirá al Gobierno para trazar programas de actuación en las distintas esferas socioculturales. Para realizar este trabajo se eligió a dos países con características similares que sean representativos de la problemática migratoria. En este caso se inicia con Argentina. Se entrevistará a descendientes que residen en Buenos Aires, Córdoba, Rosario, Mendoza y parte del sur y norte del país. Te adjunto los cuestionarios dirigidos a hijos y nietos para que respondas el que corresponde".

Ainda que non haberá mellor profesional para facer o traballo de campo dunha enquisa que o que estudou para iso, calquera podería pensar que unha xornalista ten coñecemento abondo para facer entrevistas. Sen embargo, quedo coa lexítima dúbida sobre o trazado da mostra, o método para escoller aos participantes (no remate do correo, preguntábame se coñecía eu mais galegos para ser entrevistados) e -sobre todo- a representatividade dos resultados que logo, claro, serán publicados e usados coma testemunia do que os galegos e as galegas da diáspora pensamos.

Tamén na miña modesta opinión de xornalista e na miña opinión de alumna dalgunhas Metodoloxías na universidade, as preguntas parecéronme inxenuas, gastadas e cheas de tópicos. Por riba, formuladas dun xeito impreciso e irritante. "Cuénteme acerca de sus orígenes gallegos", era a primeira. "Non sei ben qué contar sobre elas porque a pregunta non é moi clara", respondín.

As seguintes parecíanme repetitivas. Na 2 querían saber: "¿Cómo repercutió en su vida su condición de descendiente de gallego?". Pero na 7 preguntaban: "¿Qué le aportó a su persona ser descendiente de gallegos?". Outras eran: "¿Cómo imaginaba o imagina Galicia según el relato de sus padres y familiares?", "¿De qué forma está vinculado con la colectividad gallega?", "¿Cuál es su vínculo con Galicia?", "¿De qué modo le gustaría estar relacionado con Galicia?", "¿Considera que Galicia tiene una deuda con sus descendientes?", "¿Qué actividades tendría que realizar la Xunta de Galicia en relación a los descendientes de gallegos?", "¿Está informado sobre la vida política gallega, sus partidos políticos, etc?". E non faltaban as típicas-tópicas: "¿Tiene previsto radicarse en Galicia?", "¿Cómo valora la lengua y cultura gallega?". Nin as políticas-partidarias: "¿Considera que los anteriores gobiernos gallegos se preocuparon por la situación de las segundas generaciones?".

Quixen saber quen pagaba este traballo, e a xornalista moi amablemente respondeume: "Con respecto a tu pregunta, este estudio fue encomendado y financiado por la Secretaría General de Emigración de la Xunta de Galicia". Se non me trabuco, a cargo de Manuel Luis Rodríguez González cuia secretaría xeral pagará -según atopei mergullando no DOG- á empresa Comunicación Integral Gallega algo máis de 154.000 € pola "realización da creatividade e desenvolvemento dunha campaña publicitaria de difusión e sensibilización sobre a inmigración en Galicia", según o expediente 8/2006 do DOG núm. 168, do 31 de agosto de 2006.

Nestes días, outra vez atopei un correo que falaba de enquisas. Mandábanmo dunha empresa chamada SiCuest "una consultora de Investigaciones de Mercado, Medios y Opinión Pública. Fuimos contratados por la Xunta de Galicia para realizar un estudio sobre la emigración gallega en la Argentina. Estamos realizando encuestas a emigrantes o familiares con ciudadanía mayores de 18 años. Mi intención es saber si usted puede ponerse en contacto con nosotros para establecer una cita (en el lugar, el día y horario que usted disponga) y así realizar la encuesta (que a mi criterio es muy interesante y amena). Le agradezco su atención".

Respondín que si, e unha rapaza chegou á miña casa cunha longa lista de 59 preguntas. Dixome que era a primeira enquisa que facía, que era a irmá dunha amiga da chica que me mandara o correo, que tiñan moitas entrevistas que facer, e que ainda que lera o cuestionario no bus non era quen de facer iso coma unha conversa e que era mellor ler cada unha para non mete-lo zoco. Moi ben.

Esa inexperiencia permitiume ler eu mesma moitas das preguntas. O percorrido comenzaba polos motivos que levaron aos meus a emigrar (pregunto: ¿non está iso suficientemente documentado e estudado por académicos tanto galegos coma arxentinos?), para pasar moi rápidamente a se eu era de esquedas ou de dereitas, a quen votara nas últimas eleccións galegas, e a quen pensaba votar nas vindeiras (non vexo a relación destas preguntas co tema da emigración galega na Arxentina).

Tamén moitas preguntas pedían que eu avaliara a xestión da Xunta e temas como a situación económica de Galicia, a situación política, a reforma do Estatuto, o dereito a voto dos emigrantes galegos, o voto no consulado e as axudas e pensións para os galegos da diáspora, entre outros temas sensibles. Sen embargo, e ainda que as alternativas eran "moi ben", "ben", "máis ou menos", "mal" ou "non sabe" e "non responde", notoriamente a alternativa "mais ou menos" engadía en maiúsculas ao lado "NON LER". É decir que, todas as veces (e foron moitas) que a miña opinión non era nin "ben" nin "mal" tiven que pasar de responder, non porque non tivera opinión senón porque quen en teoría quere saber o que penso sobre estes asuntos importantes para Galicia non quería medias-tintas.

De novo, quixen saber quen pagaba esta enquisa tan curiosa, tan político-partidaria, tan pouco interesada na miña opinión, tan rara metodolóxicamente falando, e mandei unhas preguntas á mesma moza e fixen unhas procuras na rede. Atopei que o estudio fora encargado pola Secretaría Xeral de Análise e Proxección que, segun atopei na páxina da Xunta, é dirixida por José Manuel Rivera Otero. Moito lin deste funcionario: seica é profesor na Universidade de Santiago de Compostela, ainda que os alumnos non falan moi ben del. Como home da xestión pública (so para este ano que remata tivo 2.206.349 de euros para facer o seu traballo) sinalou na Comisión 3ª da Cámara autonómica: “Un goberno precisa duns mecanismos de análise da situación social e económica do país” para poder deseñar unhas políticas públicas axeitadas e orientadas á cidadanía. Pero tamén acada non poucos descontentos. Sen embargo, o asunto acá é a enquisa.

Según souben, a Xunta contratou á empresa Sondaxe, "dentro da Corporación Voz" -pódese ler na súa páxina-, para facer un enorme estudo na Arxentina, Uruguai, México e Brasil. Para iso, a empresa galega tercerizou o traballo en outras empresas dos países da diáspora, pero esa tercerización ten límites cando menos raros: Sondaxe manda os cuestionarios xa feitos, sen posibilidade de correxiles sequera os erros que traen (por exemplo, palabras mal traducidas do galego, preguntas moi confusas que teñen que ser lidas ata tres veces, entre outros) e recebe as respostas de feito de elaborar alá as conclusións dun relevamento que foi feito lonxe e por outras persoas.

Os especialistas arxentinos ficaron sorprendidos cando receberon as preguntas. O que se presentaba coma unha enquisa sobre a emigración xurdía -co cuestionario na man- coma algo moi diferente. Pidiron, cando menos, a posibilidade de correxir os erros e reformular algunhas preguntas, tamén de poder engadir a alternativa "mais ou menos". Pero obtiveron so respostas negativas.

Tamén é curiosa a empresa que Sondaxe escolleu na Arxentina. Coma en todos os países, temos acá empresas mais ou menos sólidas, máis ou menos profesionais, e mais ou menos caras. Hainas con longas traxectorias e tamén as temos novas. Sondaxe contratou (cos cartos públicos) á empresa SiCuest. En verdade, SiCuest non é unha empresa rexistrada coma tal. É unha marca dentro doutra empresa sí rexistrada na Inspección General de Justicia e chamada Generática.

Na páxina de Generática, coma calquera pode ver, di: "Generatica S.A. es una empresa que desarrolla acciones que integran tecnología, marketing y comunicación. Su staff profesional cuenta con más de 10 años de trayectoria en capacitación, gerencia y ejecución integral de proyectos". Sen embargo, a empresa foi rexistrada -segun as normas e leis arxentinas- co expediente 704708 o 6 de xaneiro deste ano (2006). É decir que, no mellor dos casos, a traxectoria é de once meses.

Por riba, tamén pode lerse na súa páxina, que a especialidade non son as enquisas senón un cumio de servizos comerciais: "En un mundo de negocios cambiante, incierto y dinámico ofrecemos herramientas para la toma de decisiones en escenarios de incertidumbre decreciente. Con sede en Argentina brindamos conocimiento, ejecución de proyectos y tecnología que interesen al desarrollo de negocios. Nuestras divisiones especificas de investigación de mercados, marketing, integración de sistemas, y desarrollo de software trabajan en forma coordinada para dar soluciones productivas y oportunas a sus necesidades".

Xa quedou dito antes, moitas preguntas deixan estas enquisas. ¿Por qué a Xunta de Galicia paga a dúas empresas para facer un mesmo traballo? ¿Non é de sentido común que tendo dependencias especializadas na elaboración de estudos sexan eles os encargados de traballar as conclusións? ¿Non é cando menos raro que os cuestionarios censuren a posibilidade de decir que as cousas están mais ou menos, cando son problemas en curso, sobre os que tamén os líderes políticos galegos teñen opinións que cambian e se adaptan? ¿Por qué un goberno contrata unha empresa que contrata outra empresa sen unha presencia sólida no país de destino (podedes buscar nos xornais arxentinos mais importantes e non atoparedes artigos que falen de estudos feitos por SiCuest)? ¿Non merecemos os galegos todos -os da terra e os da diáspora- un respecto rigoroso á nosa opinión? E os que estamos lonxe, ¿non merecemos ser consultados coma cidadáns que somos?

27 de nov. de 2006

Aprender a aprender

Levo case unha década dando clases de xornalismo na universidade e ainda non consigo vivir ese traballo coa tranquilidade que sinto na redacción do xornal ou na revista na que escribo. Especialmente, o remate das clases en novembro bébese todo o meu tempo que nunca é abondo para correxir, analizar, pensar e buscar que un número, só iso, fale de todo o proceso que cada un dos alumnos fixo en case nove meses de traballo académico. A búsqueda da xustiza, da honestidade (conmigo e con eles) é, pode, o traballo mais ingrato e mais difícil de todos os que fago nesas aulas.

A profesora que son hoxe moito ten que ver coa estudiante que fun no pasado. Daquela, sentinme agradecida polos homes e mulleres que mostraban respecto polos alumnos, que esixían a maior calidade e compromiso deles porque tamén deixaban nesas clases un traballo de calidade e compromiso co ensino público. Lembro especialmente aos profesores e profesoras que non tiñan intención de "encherme" de coñecemento coma se fora eu unha caixa pasiva e baleira, senón que souberon bucear en nós, os estudiantes, na procura de atopar dentro o que eramos capaces de facer e deixárnolo ver e descubrir.

So teño palabras de agradecemento para a profesora de literatura do colexio que nos deu a oportunidade e as ferramentas para escribir para alguén, que nos desvelou a posibilidade de espertar sentimentos a partir da palabra. Tiña eu, daquela, 13 anos, mais ou menos. E ainda que xa non lembro o nome desa muller, onde estea pode estar segura que a lembrarei sempre.

Tamén gardo un marabilloso (case máxico) recordo do día no que un home novo, de roupas informais e cabelos tolos, chegou á clase na que hoxe eu son profesora e dixo: "Chámome Carlos Polimeni, son xornalista e os xornalistas facemos as siguintes cousas...". Esa mañá unha porta abriuse na miña vida e, sen dúbida, nin eu nin a miña existencia fumos as mesmas.

E, de todos, sinto especial agradecemento por tres mestres. Ulises Muschietti, de quen aprendín todo canto sei deste oficio: a técnica, o respecto, a paixón, a distancia, a crítica e o escepticismo, a búsqueda por escribir dun xeito fermoso ainda cando non chega o tempo. Miña nai, que sempre foi a mestra mais temida da escola e tamén a mais respectada: esa que os nenos non querían ter nas clases e esa que os pais pedían para eles porque sabían que esa esixencia abría portas. E Ángel Berlanga, o meu home, que non se deixa levar pola urxencia e, ainda nestes tempos, coma un cabaleiro, coma un Quixote, escribe fermosas notas, coidadas, da mais alta calidade. A eles toda a miña admiración e agradecemento.

Pero é novembro e hai que pechar notas, completar planillas e decir, cun número, canto e cómo traballou cada quen, canto e como incorporou conceitos e ideas, canto foi capaz cada un deles de apropiarse das ferramentas conceptuais e profesionais e se é capaz ou non de cristalizar esas ideas en distintos tipos de textos. Será para non sentirme illiada nesa tarefa, que tamén pido que os estudiantes fagan unha evaluación deles, da materia e de min. E sempre critican o mesmo que agradecen: a esixencia.

"La verdad que el taller es una mezcla entre padecimiento y regocijo. Sin demagogia, es la materia que mas me gustó de la carrera (por ahora), pero también la que más esfuerzo me requirió. Antes de arrancar, ya estaba casi definido que no seguiría periodismo, gracias a esta materia no sólo cambié mi decisión sino que estoy trabajando (como colaborador) en La Nación". Guillermo.

"Me gustó mucho la idea de aprender con la fórmula de ensayo y error. Escribir, reescribir y volver a hacerlo todas las veces que era necesario es una excelente fórmula, porque esto es una materia práctica y se aprende practicando"
. Guillermina.


"Para mi fue dificil. Con momentos de muchos nervios, tensión, noches sin dormir. Pero creo que me dio la visión periodística que no tenía". Rosa.

"Aprendí mucho. Experimenté cosas nuevas y eso me encantó. Creo que esperaba menos del taller, algo más relajado, pero me terminé encontrando con usted. Y estuvo buenísimo. La exigencia que nos impuso, la disciplina de hacer las cosas bien, las consignas (a simple vista imposibles) son lo que hicieron de este taller mi preferido. Como ya le dije, aprendí mucho del
taller, y aprendí mucho de mi también". Sofía.

"Rescato mi aprendizaje y a mis docentes que fueron exigentes, pero sacaron cosas que no pensé que podía hacer". Andrea.

"El taller me pareció muy bueno. Valió la pena el esfuerzo. Sacó cosas de mi que parecían dormidas"
. Diego.


Esas poucas palabras merecen todo o esforzo do ano. O baixo salario. As pésimas condicións nas que damos clase. Eu concordo co dito polo ex rector da Universidade de Bos Aires Guillermo Jaim Etcheverry, médico e home de ensino que -fronte á idea neoliberal de que a educación formal ten que ser divertida e liviá, case un xogo- lembrou: "No se valora la educación, ni desde la política ni desde los hogares, por más que se diga otra cosa. Y creo que es culpa de los adultos, que no entendemos ni enseñamos que el estudio es sacrificio y esfuerzo, no diversión. La educación no tiene que ser entretenida, sino exigente. Mientras eso no se entienda, desde las casas y desde el Estado, vamos a seguir así".

(A foto é do fotoxornalista galego Delmi Álvarez que fixo unha visita/conferencia/reportaxe da que xa vos contarei e que pode verse acá).

19 de nov. de 2006

Redes galegas

"¿Pensa que internet pode facer algo específico na construción e reforzo do amor pola terra, pola lingua e pola cultura galegas?". Entre algunhas outras, fixen esa pregunta a perto dunha ducia de blogueiros fai meses. Quería facer un percorrido polos motivos que levan a unha persoa a crear un blog, escribir nel regularmente, escoller a lingua galega para contar, e ler outras tantas bitácoras a cotío. As respostas poden atoparse no artigo que se inclue no ultimo número (o 171) da revista Grial que pode lerse de balde na web da Editorial Galaxia.

Cara ao futuro da cultura galega, un dos integrantes do Grupo de Investigación en Novos Medios da Universidade de Santiago de Compostela e tamén blogueiro Manuel Gago Mariño é optimista: "Eu coido que internet xa o está facendo. Para comezar, a presenza da nosa lingua na rede multiplicouse de xeito insospeitado e en direccións que ninguén consideraba no ano 2003. A lingua reinvéntase a diario na confrontación entre unha sociedade moderna e as redes telemáticas. Ata o momento, só era empregada por contadas institucións, entidades e particulares, pero agora o seu uso está disparado. Ademais, redistribúe a cultura: moita xente de talento obtén agora unha visibilidade que antes non tiña. Este factor de redistribución da cultura e de visibilización paréceme relevantísimo para osixenar círculos sociais e iniciativas. Internet favorece tamén algo ao que, ata o momento, non estabamos moi afeitos en Galicia: favorece a creación colectiva e a iniciativa conxunta. Relatos e novelas feitas entre varios, colectivos de ilustradores, xornais feitos pola propia comunidade... é fantástico para a modernida de da nosa cultura".

Profesor universitario, Gago proxecta o fenómeno cara á diáspora: “Neste ágora virtual, ninguén está lonxe ou preto. As novas tecnoloxías —tal como xa se prevía que ía ocorrer a finais dos 90— poden pular a presenza da diáspora cara á ágora cibernética na que nos atopamos e rachar con difíciles barreiras. Galicia xa non é só un territorio, senón un espazo cultural e de interacción de fronteiras difusas”.

Fronte á mesma pregunta, o xornalista e escritor Xosé Manuel Pereiro (autor do blog Si Home, Si) opinou en positivo: “Sobre de todo porque ata agora se relacionaba o galego co atraso, non tiña prestixio social, e vencellándoo a internet, aproveitará o prestixio que teñen as novas tecnoloxías”.

Kiko Novas tamén o pensa: “Internet é o futuro. Unha páxina que fale temas que non teñen que ver coa lingua nin con Galicia directamente é o mellor xeito de normalizar a lingua. Se unha persoa castelán-falante entra na Internet para buscar, por exemplo, información sobre coches, viaxes e astronomía e resulta que a le en galego teriamos dado un espectacular paso adiante”.

E o multipremiado escritor Xurxo Sierra Veloso: “É posible que teñan influencia antes nas comunidades do estranxeiro que na propia Galicia, aínda que tamén dentro das nosas fronteiras hai espazo para a esperanza. En realidade, creo que hai certos blogs que, levados polo prestixio persoal e profesional dos seus facedores —“As uvas na solaina”, “Brétemas” ou “Sihomesi”— poden estar contribuíndo a fomentar o debate e mesmo a crear certas correntes de opinión”.

E o xornalista de La Voz de Galicia Nacho Miras Fole: “Si que contribuirán a comunicar e a unir a xente ao través deses fíos invisibles. O malo é que Galicia segue a ser un sitio cunha poboación maioritaria que emprega máis as ordeñadoras que os ordenadores, unha poboación envellecida á que pouco lle vai cambiar a vida que nós andemos nestas lideiras da rede. En calquera caso, insisto, non pode ser malo estar conectados”.

Engádese a talentosa A picara de Allegue cando di: “É un medio de comunicación moi enérxico e eficaz. Eu mesma, sen ir máis lonxe, grazas a unha web puiden contactar cunha prima da miña nai arxentina que buscaba á miña avoa. Ese foi un momento fermoso; a miña avoa xa falecera e non puido vivilo, pero a miña nai púxose contentísima. Atopar a Zulma foi unha felicidade”.

E o escritor Fran Castiñeira: “Non só en Galicia senón en todo o mundo o blog é un fenómeno de comunicación que está sendo estudado pola súa crecente influencia en correntes de comunicación e pensamento. E Galicia non vai ser unha excepción, non hai máis que lembrar os movementos en internet sobre os aspectos de actualidade galega, como cando a marea negra do Prestige ou as últimas eleccións galegas e españolas. Iso é comunicación”.

E o poeta e coordinador de obradoiros literarios Eduardo Estévez: “Creo que, nalgunha medida, xa están a telo. Pero non só dende os galegos do interior cara aos da diáspora, senón tamén no senso contrario. Para os que están fóra, a posibilidade que brinda de establecer e manter contacto cotián co que sucede dentro é moi importante. E para os que estamos dentro, comprender dun xeito máis próximo o que sucede fóra tamén pode axudar a soster(nos) (n)o noso labor diario a prol da cultura”.

O profesor e experto en literatura galega Marcos Valcárcel tamén di: “Internet pode ser poderosísima no reforzo do amor pola terra, a lingua e a cultura galegas. Demóstrano tres feitos concluíntes: (1) a experiencia de Vieiros e outras páxinas e portais semellantes; (2) a forza do galego na blogosfera; e (3) a presenza importante do galego en blogs e páxinas da emigración galega, sobre todo americana. Todo isto dálle ao noso idioma posibilidades de comunicación que nunca soñou. E, ademais, con plena liberdade, sen depender do capricho das empresas ou das súas marchas adiante e atrás (hai xornais comprometidos, pouco, co galego, por temporadas: hoxe si, mañá menos; non é este o caso da maioría dos galegos que escribimos en Internet)”.

Por iso, asegura que os blogs xa teñen influencia na actualidade de Galiza hoxe: “Penso que xa están a ter esa influencia, aínda que, como é lóxico, é moi difícil de medir. Pero coñezo ben o mundo da prensa escrita e estou seguro de que os responsables e directores dos xornais len os blogs galegos. Ata o punto de ‘copiar’ iniciativas como a procura da palabra galega máis fermosa (La Voz de Galicia lanzou un concurso semellante ao da iniciativa de “Náufrago”) ou reportaxes como o que lle fusilaron a “O ollo da vaca”. E xa hai nos xornais, seccións e columnas que imitan o estilo e a linguaxe dos blogs. E estou seguro de que para moitas persoas a seriedade e credibilidade de moitos blogs non é menor da que fornece a radio, a televisión ou a prensa escrita. E o mesmo sucede coas colectividades galegas no mundo: teñen en Internet unha poderosa arma de comunicación libre e gratuíta”.

Grazas polo voso tempo, e tamén grazas a todos os que foron consultados e cuias verbas aparecen no artigo. E tamén (sobre todo diría eu), grazas pola xenerosidade de receberme nesta enorme familia que é o blogomillo. Moitas grazas!

12 de nov. de 2006

Un roteiro de libros

Eu diría que os contos de Borges, calquera e todos; Boquitas Pintadas, de Manuel Puig; Historias de Cronopios y de Famas, de Julio Cortazar; contos de Abelardo Castillo (lidos por Angel, neses máxicos momentos nos que transformase nos protagonistas); contos de Rodolfo Walsh e as súas novelas Operación Masacre e Quien mató a Rosendo; La novela de Perón e Santa Evita de Tomás Eloy Martínez. Esa sería a miña suxestión, se alguén quixera formar un grupo de lectores non profesionais de literatura arxentina. Pero o asunto é que ando cunha idea a voltas, buscando interesados e buscando un roteiro de libros (contos, novelas, poesía) para compartir, comentar, opinar... espallar neste recuncho galego a lingua e as letras, as clásicas e as novas, as famosas e as que non o son. Todas. Cal sería a vosa proposta? Qué lecturas vos parecen apropiadas para enamorar aos lectores arxentinos que se achegarán deste xeito á literatura galega?

6 de nov. de 2006

Muros

De cartón e simbólico. Así é o muro que edificaron esta fin de semana os veciños da cidade arxentina de Gualeguaychú na autovía para loitar contra a instalación de dúas plantas de celulosa (unha da empresa Botnia e outra da empresa Ence) na beira uruguaia do río que comparten estes dous paises irmáns e que, aseguran, vai estragar o marabilloso lugar do que disfrutan millons de turistas.

De pedra e balas é o muro israelí de Cisjordania (chamado por Israel «Valla de separación» o «Valla de seguridade» e polos opositores «Muro de Cisjordania»), unha longa cadea de ferro ao longo do 95 por cento do seu percorrido e que, nalguns sectores, prefire o convincente hormigón de ata sete metros de alto.

De imperialismo e hipocrecía é o muro que os Estados Unidos levanta na raia con México coa mais sofisticada tecnoloxía: tres cinturóns de contención, iluminación de moi alta intensidade, detectores antipersoales, sensores electrónicos e equipos de visión na noite entrelazados coa radiocomunicación á policía da fronteira estadounidense, sen esquecer a vixilancia permanente con coches e helicópteros artillados. Dese xeito quere evitar que os mexicanos e os centroamericanos lle cheguen ao país co seu spanglish e esas peles oscuras. Que queden nas súas nacións pobres e feas, mercando ídolos pop e as fantasías mentireiras das películas de Holywood para as que non hai muros.

De pasaportes e cartos son os muros que Europa quere imporlles aos fillos dos europeos que foron expulsados polas guerras, os rexímenes tolos e racistas e a pobreza.

E de ferro e desmemoria é o muro co que España quere non ver a fame e a desesperación de Africa.

Por este días, haberán pasado 17 anos dende a noite na que o Muro de Berlín comenzou a derrubarse. Dezasete anos poden non significar nada.

(Grazas a Andrea Barreiro polo comentario do que xurdiu este post)

29 de out. de 2006

Ferrín no Tortoni

Vivir lonxe -na diáspora- e ficar ausente das grandes polémicas, do cotilleo culto (que non deixa por iso de ser cotilleo), dos aplausos fervorosos e os cuimes e críticas despiadadas, permiten que os galegos de fora teñamos ainda a posibilidade de admirar sen as interferencias da convivencia. E eu admiro a Méndez Ferrín. Non é unha admiración das importantes ou das que engaden algo. Nin sequera lin todos os seus libros para que fora -cando menos- unha admiración racional e académicamente xustificable. O meu é unha lectura de fotocopias, no bus ou no metro indo ou voltando do traballo, loitando por non sair fuxindo deses universos abraiantes de intensidade, de instintos e forzas, de espanto e de fascinación que atrapan e sorprenden ao lector dende a primeira línea sen deixalo escapar ata a derradeira, maxistralmente. E esas mulleres ferrinianas... esas mulleres!

Por iso, renuncio -antes de intentalo sequera- a contar unha historia sobre a visita de catro días que o escritor Xosé Luis Méndez Ferrín fixo a Bos Aires esta semana, xunto á Conselleira de Cultura, Ánxela Bugallo. Sería, cando menos, unha herexía. En cambio, vou valerme das ferramentas do meu oficio para deixar testimonio da conversa que mantivo no tradicional Café Tortoni cos profesores e académicos da Cátedra de Estudos Galegos Alfonso Castelao que funciona na Universidade de Bos Aires. Cos integrantes da cátedra e algúns outros, coma eu.


O artigo completo acá. Algunhas das súas palabras a continuación:

“Non pertenzo ao partido da Concelleira que vos falou nin ao do Presidente da autonomia galega. Sen embargo, eu son un dos moitos galegos que pensan que coa subida ao goberno autonómico destes dous partidos (o BNG e o PSOdeG), dalgunha maneira, se produce un cambio. Dende longo un cambio simbólico (que un cambio real é moi difícil de prever) pero é un cambio simbólico total. Un home coma eu, un ancian de 68 anos, e calquera persoa coma min naceu baixo a dictadura de Franco e viviu a maior parte da sua vida baixo a dictadura de Franco. E logo, cando se constitúen os gobernos autonómicos, baixo o goberno do ex ministro de Franco, co-culpable da represión, e co-culpable dunha forma moi protagonista xa que foi o que orquestou as campañas internacionais para xustificar -por exemplo- o fusilamento de Xulian Grimau, morto e torturado, por poñer un exemplo entre milleiros. Un franquista que nunca se desdeciu e nunca fixo autocrítica na súa vida. Este feito condiciona que unha persoa coma min, que naceu nesa epoca, que despois tivo que vivir o resto da súa vida cun ministro de Franco, ten a sensación que de -por primeira vez en toda a súa longa existencia- ten un presidente ao que se lles pode dar a man. Porque eu non lle podia dar a man -nin en público nin en privado- a Fraga Iribarne porque era unha man que estaba manchada de sangue”.

“O noso goberno autonómico, de poderes limitadísimos, está ben, tal como pensamos dende a esquerda. O que está pior é a oposición. Ainda que pareza unha paradoxa. O problema de Galiza neste momentos é que hoxe no Parlamento está só na oposición o partido da dereita, podemos decir da extrema dereita, un partido xenéticamente franquista que está presionando sobre o goberno nunha dirección única, que é a dirección dos intereses da dereita. E non hai outro partido de ningún signo o que fai que o goberno esté cotinuamente defendéndose dun so vento que lle ven en contra. Non se sinte presionado polas esquedas ou por outro tipo de cambio que hai. Está presionado únicamente polas políticas de dereita e a eso responde. Ao revés que no Pais Vasco onde hai seis partidos con representacion parlamentaria ou en Catalunya onde hai cinco. En Galiza hai tres o cal revela unha anormalidade e unha pobreza política porque en Galiza hai máis pensamentos, máis ideas que esas. Pero o pobo de esquedas, na sua desesperación puxo o seu voto neses partidos”.

“As imposicións económicas da Unión Europea (UE) implican que a gandería galega estea na ruína, que o agro estea realmente espoboándose, pero non de persoas senón espoboándose de vacas. E iso foi porque o mercado común tivo e ten a ben protexer o leite francés e holandés e limitar o noso coas cuotas que hai que pagar. Así se chega a que as organizacións de esquedas que se chaman Comisións Labregas cheguen a pedir o liberalismo: «Agora queremos ser liberais, queremos producir todo o leite que queramos e venderllo a quen queiramos sen limites», din”.


“Esa rapaza (pola finalista do Premio Planeta Marta Rivera de la Cruz) quere ser todo, como aquel que na procesión quere estar na banda de música, quere ser Cristo, quere ser santo, que ser o cura... Hai que escoller na vida. Borges decia: «Yo, que tantos hombres he sido», claro, pero os foi sucesivamente xa que ao mesmo tempo é dificilísimo. Tal vez este Café Tortoni teña ecos deses tempos. A min, na miña vida me invitou ninguén a unha universidade de Madrid por ser escritor galego. Se ela escolle ser escritora en castelán ten dereito a levar o Premio Cervantes e eu non porque non escribo en español. Non vou chorar eu porque non mo den. Non teño opción: pódeo levar un arxentino ou calquera escritor que use o castelán. Enton queixase. Evidentemente, isto leva detras outra queixa. De feito, hoxe en Galiza toda a vida literaria faise en galego. O movemento poético que existe en Galiza é en galego. O único teatro que se fai en Galiza é en galego. As dúas únicas revistas de ensaio que se fan en Galiza -que son A Trabe de Ouro que teño o honor de dirixir e a Grial de Galaxia- son en galego. Eu estaría ben conforme con poder gañar o Premio Planeta pero eu non o podo gañar porque non escribo en castelán, e ela non pode gañar o Premio Xerais porque non escribe en galego”.

“As políticas lingüísticas en Galiza foron disuasorias contra o galego. A política lingüística é antigalega, de maneira que a filla que temos con Moncha que ten 22 anos, esa menina sae ao mundo dunha familia galega falante e cando entra na escola non lle ensiñaban nin unha triste cantiga. O prescolar en Galiza era castelán-falante ata agora mesmo. E foi unha política deliberada”.

“En Madrid sigue o españolismo que pensa que a existencia de outras linguas que non sexa o español é unha maldicion bíblica ou un insulto á patria. Hay un odio irracional, unha especie de fobia”.

“Eu nunca vin unha poesía galega tan radicalmente politizada como a de hoxe, na historia non a houbo así nin ao mesmo tempo tan innovadora. Aparece aqui a figura de Chus Pato e das mitas poetas. Hai un fenómeno no que a máis nova poesia galega é unha poesía faminina. Algo que non o houbo nunca e estamos falando dunha nacion que é simbolizada por unha muller: Rosalia de Castro. Ainda así chama a atención a presencia de mulleres novas, de menores de 50 anos. E tamén estase dando en poesía o fenomeno curiosísimo (que en novela todo está nun periodo máis conservador, un periodo de best sellers, no que non se arriscan tanto), de que hai imitadores dos poetas galegos. En León, en Andalucía, en Madrid...”.

“Na novela todo é mais conservador. Se hai un novelista que é o noso representante é Manuel Rivas. Manuel Rivas non fai grandes alardes técnicos, conta as cousas moi ben contadas, moi líricamente contadas, pero non é un grande esperimentalista. El é moi lírico, dunha tendencia moi persoal a unha narración moi sincera. E é un escritor que ten peso. E ainda que non hai ese esperimentalismo que hai na poesia, que non existe na narrativa (tal vez porque xa pasou o tempo de esperimentar na narrativa, que xa esperimentamos todos e non hai tanto mais que experimentar) parece que é a epoca de contar as cousas claras, que está ben tamén, como debe de ser, pois ben tamen está presente a política. A política é inseparable da novela de Rivas, incluso a memoria histórica da que se está falando moito é inseparable da súa obra e de moitas. A política non se vai da literatura galega. É que é difícil que se vaia dunha literatura que vive unha situación tan precaria, tan subalterna. Dun pobo que non acaba de ser un pobo cos seus propios recursos. Enton ten sempre esa inquedanza interior. Por iso, a literatura dende Rosalia ata hoxe está politizada”.

(Fotos de Jorge Navos, titular do SICE)

23 de out. de 2006

O que as mulleres queren

Non teño moita experiencia en visita de funcionarios galegos á diáspora. As veces que fun a algún acto, escoitei dende mentiras espantosas ata verdades a medias e deixei de ir. Por iso, digo eu, o que fixo a secretaria Xeral de Igualdade da Xunta, Carme Adán, deixoume sorprendida. Organizou unha xuntanza con mulleres galegas sen reparar nas suas ideas políticas e, sentada fronte a elas, opinou que a colectividade galega en Bos Aires era machista. Non dixo masculina. Usou a palabra machista.

Engadiu que pensaba que as mulleres galegas estaban invisibilizadas. Que era inadmisible que so dous centros galegos -das ducias e ducias que hai- tiveran presidente muller. E que viña non a falar senón a escoitar. E preguntou: "Qué é o que necesitades? Qué é o que queredes? Quixera saber qué pensades".

Non sei quen é Carme Adán. Nunca antes na miña vida a vira, e coido que non a verei de novo. Non sei se é un bo elemento no seu partido, se está formada nos temas de xénero, se fai ben o seu traballo e se as mulleres galegas ven nela a alguen que as axuda. O único que sei é que fixo silencio e, ainda que estaba aí para lanzar o Centro de Información e Asesoramento para Mulleres Galegas Emigradas (CIAM) -os políticos sempre atopan nomes moi longos para as cousas sinxelas-, so quixo escoitar.

As mulleres de mais anos case non falaron. Moitos anos sen ser escoitadas xa deixaran nelas unha naturalización do seu silencio que non foi posible quebrar nunha mañá. Pero as que siguen loitando e rebelándose fronte á discriminación, fronte aos "non" de todos os días, fronte á ignorancia e o medo que tantas veces xeneran as mulleres con ganas e decisión, esas sí falaron.

Houbo quen contou historias familiares ferintes e dolorosas, de abandono e de ausencia completa das axudas mais básicas. Houbo quen ergueu a voz para denunciar o escándalo no que está atrapado o Hospital do Centro Galego (ese no que eu nacín e ao que non levaría ao meu fillo así fora o derradeiro centro de saude da Arxentina) e que se é público é polas mulleres-pacientes que non queren velo morrer. Houbo quen falou do seu proxecto que nunca tivo mais apoio que as suas propias forzas ainda que faga algo tan fermoso coma cantar en galego aos nenos arxentinos. E houbo quen sentiu pudor cando se falou aí do seu pai, Tacholas. Houbo, en fin, voces que eran escoitadas honestamente -coido- por primeira vez.


Sen embargo, voces novas non as houbo. Non había nesa xuntanza nin unha soa muller que tivera menos de 30 e tantos anos. Non é porque non haxa mulleres galegas de esas idades. É porque son listas e guapas e profisionais e non están dispostas a calar coma as súas náis e avóas. E fan ben.

Pode que non o soubera antes, pero o agasallo que deixou a funcionaria antes de marchar non puido ser mellor. Cada unha desas mulleres levouse un pano coa lenda: "Queremos Poder". Dúas palabras que fan xustiza coas mulleres galegas emigrantes. Sempre invisibles. Sempre caladas. Sempre nas sombras.

19 de out. de 2006

Un libro galego

Fai dous anos e medio, Fillos de Galicia puxo en marcha, coa colaboración do Departamento de Acción Social da empresa de trasporte MRW, unha recollida masiva de libros en galego en toda España e Portugal co obxectivo de llelos facer chegar un a un aos membros da comunidade virtual que, de feito, é o Centro Galego mais grande de todo o mundo.

Daquela, eu tiña varias fotocopias de libros que léramos na Cátedra de Estudos Galegos Alfonso Castelao da Universidade de Bos Aires e dous libros que comprara na librería que funciona no Centro Galego. O único lugar en toda a Arxentina onde se poden mercar libros en galego. Clásicos dos editados nos anos 40 e 50 na diáspora hainos e non son tan caros. Pero dos autores mais novos son unha rareza e se os teñen é cos seus respectivos custes en euros o que os fai catro veces mais caros.

Coido que por iso, a tarde na que atopei o sobre co logo de Fillos na porta da miña casa e evidentemente dous libros dentro sentín unha ledicia que non son capaz de explicar hoxe. Nin daquela porque era tan grande que non chegaba o lugar para a razón. Voltaba eu das vacacións, e aí estaban Memorias dun neno labrego de Xosé Neira Vilas e A orella no buraco de Ma. Xosé Queizán. Gratis. Na porta da miña casa. ¿Un milagre? Non.

"Invitamos aos doadores particulares a lle escribir no libro unha dedicatoria a ese fillo ou neto de galegos descoñecido que o vai ler en Arxentina, México, Brasil, Venezuela, Cuba, Uruguai... Tamén invitamos a editoriais, librarías, autores, concellos, ou asociacións a colaborar dando a coñecer a nosa campaña, achegando libros propios. A súa resposta foi moi positiva e chegamos a un total de 1.463 libros", lembran os responsables da campaña que levou literatura galega a todo o mundo.

Segun o informe da asociación, doaron libros o Concello de Ferrol, La Voz de Galicia, Fundación Caixa Galicia, Colectivo Chapapote, Caixanova, o Concello de Rois, o escritor José Luis Sucasas, a Mesa pola Normalización Lingüística, a Fundación Pedro Barrié de la Maza, o Concello de Corcubión (xunto á Asociación veciñal S. Andrés de Canle e o Centro Social), a Asociación Galega de Historiadores, a revista Murguía, Ediciós do Castro, Biblos, o Colexio Público de Negueira de Muñiz, Libraría Landeira, Sotelo Blanco Edicións, o Concello de Betanzos, o escritor Xosé Manuel Pereiro, o Museo do Pobo Galego, o Instituto de Ed. Sec. de Tomiño, a Deputación de A Coruña, o Concello de Pereiro de Aguiar e diversos doadores particulares e anónimos.

Foron tantos e tantos libros que os cartos para mandalos ás casas dos galegos da diaspora non chegaban. Nin chegan. Conta o presidente de Fillos, Manuel Casal Lodeiro -Casdeiro-: "Fomos enviando en función do diñeiro que tiñamos... como recibimos moitos máis dos previstos tivemos que ir pedindo subvencións e a iso dedicabamos os 300 euros que nos concedía ate o de agora a Xunta. Tamén houbo unha axuda específica e puntual de Nunca máis - Sekula Ez Berriro para enviarmos uns comics de "H2Oil" sobre o Prestige".

Os libros non deixaron de chegar á asociación. Por iso, Fillos mandará de novo -segun os cartos que vaian acadando para iso- literatura galega aos seus mais de 3.000 integrantes. "Serán os membros de Fillos de Galicia que non residan en España, xa que son os que teñen maior dificuldade para atopar libros galegos, e que soliciten expresamente recibir algún dos libros por medio das nosas páxinas en Internet, ben ao rexistrarse como membros ou ben posteriormente", din e perfilan aos futuros lectores: "Son en xeral descendentes de galegos procedentes de moi diversos países, con maioría dos países americanos, e que non adoitan utilizar as bibliotecas nin outros servizos dos centros galegos".

As contas de Fillos din: "Baseándonos no número de envíos totais realizados nos anos anteriores, e tomando como media o caso máis habitual de envío de libros de entre 200 e 350 gramos de peso a membros residentes en Arxentina (vid. supra o perfil dos membros de Fillos de Galicia), tomamos os costes das Tarifas de Correos 2006 e temos: 1.400 envíos x (8,90 euros/envío + 0,45 euros/sobre) = 13.090 euros".

Houbo quen ofreceuse a pagar os custes de envío dos seus libros. Houbo quen mandou agradecementos que facían chorar da emoción. Houbo quen ofreceu os libros recebidos para prestalos aos outros Fillos e así ler mais. O que hai, sobre todo, é fame de lingua, de cultura e de identidade. Eu, polo pronto, xa marquei os que me gustaría receber. Había tanto e fica tan lonxe. Pero en Fillos, canto mais lonxe estás, más preto che fan sentir. Agora, espero o sobre da ledicia.

13 de out. de 2006

Identidades

Ser e estar. Chegan eses dous verbos para compendiar o que pasou no mítico Café Tortoni de Bos Aires o mércores 4 de outubro, durante a presentación para os amigos e para a prensa do segundo número da revista ReNovaGaliza que, editada polo Foro Civico Galego de Barcelona, inclúe un deslumbrante monográfico titulado A Galiza global: as galegas e os galegos no mundo (que pode baixarse gratis en aca).

O exemplar reune máis de 50 traballos e textos de galegos e de descendentes seus repartidos por todo o mundo en perto de 300 páxinas. Entre os que escribiron figuran Ramón Chao; o diretor do Le Monde diplomatique (París), Ignacio Ramonet; o catedrático Fermin Bouza; e o ministro de Cultura de Venezuela, Farruco Sesto Novás, entre moitos outros. Arxentina ten voces propias tamén: a escritora e catedrática Maria Rosa Lojo, autora de destacadas e exitosas novelas como La princesa federal e a mais recente A fin da terra; o historiador e doutorando por la USC Ruy Farias, o empresario Manuel Corral Vide, a nadadora María Inés Mato, o enxenieiro Xaime Arias, o profesor e entrenador de natación e coordinador do grupo “Hijos y nietos de españoles” na Arxentina Daniel Rodolfo Barreiro, e os responsables de “Galicia espallada” Ulises Pimentel y Mónica Suárez Groba, entre otros.

A presentación na fermosa sala Alfonsina Storni do Café Tortoni tivo coma protagonistas, precisamente, a María Rosa Lojo e Ruy Farías mais a visita de Ana Miranda, responsable de Emigración do Bloque Nacionalista Galego (BNG) e portavoz de esa forza no Parlamento Europeo (Bruxelas), quen foi a coordinadora e compiladora dos traballos e documentos que forman o monográfico e foi a presencia do Foro Civico Galego de Barcelona en Bos Aires, como ven sucedendo en cada presentación das que xa se fixeron e das que ainda se farán en cada cidade onde un galego puxo voz na publicación.

“Este trabajo se propone participar de una nueva manera de entender la realidad, procurando darle a la globalización un sentido positivo”, dixo Miranda, ás veces falando en castelán e ás veces en galego, ainda que os xornalistas e alguns dos asistentes non coñeceran a lingua. “La idea es devolverle la dignidad a la diáspora y terminar con la relación centro-periferia, dejar de creer en que venimos aquí a dar lecciones”, engadiu. E para exemplificar falou da obra da cuberta do monográfico que non é outra que “Un sol” que Luis Seoane pintou mentres vivía en Bos Aires.

Cando chegou o seu momento, María Rosa Lojo contou historias. Algo que fai moi ben. “Esta es una publicación muy diferente a otras que solemos ver sobre nuestra identidad, donde predomina el cuño tradicional, localista y folklórico”, dixo e insistiu sobre a diversidade presente no monográfico. “Se trata de una forma efectiva de disolver los lamentables estereotipos sobre los gallegos que se han construido desde la alta literatura, la prensa y el sainete”, lembrou Lojo e rematou falando do orgullo que sinte pola orixe humilde da sua familia labrega que “a puro sacrificio, consiguieron abrirles el mundo a los hijos que criaron aquí”.

A última, que non derradeira, intervención foi a de Ruy Farías, especialista na emigración galega no sur do conurbano. Coñecedor da historia pero tamén do presente, o académico non escondeu a sua preocupación pola “difuminación de la impronta gallega y su continuidad en Buenos Aires” e subliñou que hoxe moi poucos se ocupan de manter viva a cultura galega do “grupo étnico más numeroso entre las corrientes migratorias instaladas en la Argentina; el 17 por ciento de los emigrantes eran gallegos, sólo superados por el conjunto de los italianos”.

Se chega como proba, so engadir que os asistentes pidiron a palabra e as sucesivas preguntas e comentarios duraron moito máis que as presentacións de Lojo, Miranda e Farías. Moi ben entendeu todo o xornalista Angel Berlanga que cubriu a presentación para o xornal arxentino Página/12 e que no remate do seu artigo di: “La idea es airear olores rancios, sacudir liturgias, discutir quehaceres gastados de rutina, paralizantes, de señores prendidos desde hace mucho a tetas de instituciones que en estos tiempos reciben leche fresca desde Europa, asuntos que acaso tengan que ver con la disolución de la que habla Farías”.



5 de out. de 2006

As mazás de Amparo

O malo de ter unha familia espallada é que nunca tes cómo chamar aos fillos dos curmáns da tua nai ou aos netos da madriña da tua avóa. Por iso, eu sempre uso o democrático termo de "primo/a" que, por xeral e ambiguo, non perde o agarimo. Alá están os curmáns Rocío, Emilio, Lisardo, Carlos e Belén e Adolfito. Tamén as tías Jesusa e as dúas Anas. E moitos outros. E Amparo. Porque hoxe quería falar de Amparo.

Lembrome dela con moita frecuencia, sempre con agarimo e admiración. Teño vivo e intenso o recordo da vez que a coñecín fai xa case dez anos. Eu apenas pasaba dos vinte anos e tiña daquela un estilo estridente, deses que veñen coa xuventude. Ela co seu falar construido de palabras e tamén de silencios pareceume -nos primeros momentos- tímida. E non sería o derradeiro erro de ollada.

Non era tímida. Era intelixente. E as persoas intelixentes so falan o necesario, non mais. E Amparo, por riba, tamén sabe escoitar. É unha muller curiosa e inquieta, un deses espíritos xenerosos que sempre pensan que hai nos outros algo por descubrir. Por iso, tanto pode un falar con ela sobre política no Pais Vasco (onde viviu ata o ano pasado), mergullar nas diferentes políticas de saude que se aplican no Estado Español ou en América Latina, ou recorrer os recunchos dos asuntos mais diversos.

Se a primeira ollada é a que importa, este caso é unha excepción. Cando coñecín a Amparo, pode que polo tempo das vacacións ou polos anos que tiñamos cada unha de nós, parecume discreta de mais. Unha desas mulleres que pon mais énfase en pasar desapercibida que en facerse ver e chamar a atención. Pode que a memoria teña mudado e debuxado as cousas de xeito diferentes, pero ainda a vexo con roupas dunha muller maior ca ela, unha veciña da aldea sempre ocupada na casa, nos fillos e no home. Moito me trabuquei. De novo.

Amparo brilla sen impor a sua presencia. Un fala con ela e así, sen decatarse, ela vai tornando coa forza do interés, a conversa cara a ela. Sempre admirei moito a esas persoas que destacan sen facer esforzo, sen berros nin roupas de vangarda. E estamos a falar dunha delas.

E certamente, ainda non contei o meu erro central daqueles tempos nos que coñecín a Amparo. Souben cedo que tiña estudiado Medicina. A carreira toda. De comenzo a final. E deixara a residencia sen facer cando quixo ser nai. Para quen, coma min, tivo tempo de universidade e logo (moito tempo despois) para os fillos, aquela decisión deixoume abraiada. Na miña cabeza non entraba explicación razoable que dera conta dunha muller que renuncia á medicina para traballar co seu home nun negocio. Non a había.

Pero chegoume o tempo de entendelo. Mais ou menos pola data na que eu souben que ia ter un fillo, Amparo pasou o examen e acadou unha praza de médico. Quen vive en calqueira cidade ou aldea de España sabe moi ben que estou a falar dunha proeza. É unha fazaña para os novos, os graduados do ano pasado que fan os examenes tendo na mente os coñecementos mais recentes. Pero falo acá dunha muller que levaba 20 anos fora da universidade, que estudiara Medicina nos tempos onde o VIH non era mais que tres letras. Ela loitaba por unha praza fronte a médicos xovens que lle levaban vantaxes evidentes.

Cando souben da boa nova (por medio da sua filla Rocío, estudante de Medicina tamén), mandei un correo con présa: "Felicitaciones -puxen en el-. No sé cómo felicitarte y que te llegue toda la alegría que tengo a través de un medio tan limitado como el correo electrónico. Si es que tengo una felicidad tan enorme que parece que la que pasó el examen soy yo!!!".

Logo fun eu nai. E entendín todo.

Este verán, Amparo e a sua familia non tiveron vacacións por mor do traballo novo en Oviedo. O de médica. Contabame fai días nunha carta que sentía moito non poder voltar á aldea en agosto, non tanto polos días de descanso, senón por ver unhas maceiras que puxo alá no inverno. Seica a nai dela, que vive alá, xa lle dixo que non deran froito ningún. Pero ela ainda quere ir e velo por se mesma. E eu, agora que entendo, creo que cando Amparo vaia a Quintá, as maceiras estarán cheas de froitos. Porque ela pode o que ninguén pode. E o fai sin estridencias. Discretamente e ao seu tempo. Coma nacen as mazás.

21 de set. de 2006

Lápices


Abrín a páxina de estalote e quedei cun nó no peito, como llo contei aí mesmo. A miña nai levaba pouco tempo vivindo na Arxentina (chegara so meses antes de Galiza un mes antes de facer os seis anos) e -como os pais non tiñan cartos para mercarlle lapices de cores para a escola- ela e o irmán pequeno recollian do lixo os que os outros nenos tiraban porque xa eran moi pequenos para usalos ben. Mágoa que ás veces, algúns non lembren que fai non tanto tempo eles eran os que chegaban ás praias alleas...

12 de set. de 2006

Terrorismo

Meu avó Xoaquín non tiña medo. A nada. Non, polo menos, que alguén sexa capaz de lembrar. As memorias da familia traeno de volta cando neno, retando a saña do seu avó e coidador ao que non lle tremía a man para darlle canta labazada permitíanlle as suas forzas de vello se o rapaz deixaba as vacas para fuxir á escola a fartar aí a sede de saber que sempre tivo. A noite que o sacaron da carcere na que estaba por fuxir dunha guerra allea (allea a todos os sensatos, como sempre é unha guerra), dixeronlle que ía dar un paseo. El, que ben sabía cal era o destino desa viaxe, tivo a astucia de mandar recado coa nova a certo amigo crego con chegada aonde moitos non chegaban. E non falo do ceo, precisamente. Tivo esa picardía. Pero medo, medo non se sabe se tivo. Nin na guerra. Nin nos anos de Garda Civil. Nin no barco. Nin nos traballos case esclavos que fixo na Argentina. Meu avó Xoaquín non tiña medo.

Xerónima, a miña avóa e a sua viuva, naceu no ano 1916 e soubo cedo na vida que a guerra sentíase no estómago. Como o medo. Moitas veces o terror percorreulle o corpo, xelandolle o sangue e enchoupandoa dun suor frío e paralizante. Pasoulle a vez que os franquistas dispararonlles ás mulleres da aldea para que saisen do camiño. Pasoulle no barco cando Anita puxose maliña e alguén -sen nada de tacto nin idea da diplomacia- contoulle que se morría no mar guindaban o corpo ás aguas. E pasoulle todas as veces que os fillos estiveron no hospital. Pero as veces que é mais intenso ese pánico é nas noites de tempestade: dende nena e hoxe, con 90 anos tamén, sofre cos alustros e tronos dun xeito irracional e intenso. Entón, reza. Coma sempre.


Tamén rezaba moito o meu avó Xosé. E non tanto porque tivera medo do demo, senón porque tiña pánico de Deus. De Deus e do feito na súa vida. Pero esa é outra historia. Lembrei estes contos familiares ao ler unha entrevista á académica Rossana Reguillo, mestra en investigación no Departamento de Estudios Socioculturales del Instituto de Estudios Superiores de Occidente (ITESO), de México. Leva tempo traballando sobre xuventude, culturas urbanas, comunicación e medios masivos, e o medo.

Di ela: “En los últimos tres años -casi cuatro ya- en una intuición muy motivada por mi propio trabajo de investigación previo, entendí que había que estudiar cómo se estaban produciendo los nuevos mecanismos de miedo en nuestras sociedades para tratar de entender precisamente algunas formas de socialidad, algunas formas de comunicación y sobre todo tratar de entender la vida cotidiana, el día a día de nuestras sociedades en América Latina. Ahí empecé a plantearme la necesidad de trabajar el miedo como un dispositivo de control político social, bajo la hipótesis o la premisa de: quien logre apropiarse de nuestros miedos será quien logre definir cuál es el proyecto social del siglo XX”. E, claro, tiven medo.

6 de set. de 2006

Muletas

Non é nova ningunha que o meu galego e eu imos pola vida con muletas. O caso é que -xa nin sei como- atopei un directorio de diccionarios bilingües e multilingües xestionado, pon aí, por “un equipo internacional de lingüistas e informáticos que traballan dende Francia e dirixidos por Sebastian Abbo, o fundador do sitio”.

Contan que o obxectivo de lexicool.com é “o de crear unha ferramenta de investigación que sexa o mais completa e potente posible para os lingüistas e, particularmente, para os tradutores e intérpretes”.

Hoxe, o sitio ten mais de 5 mil links e seica se engaden novos a cotío. O traballo do equipo consiste na pescuda e catalogación de todo diccionario/glosario bilingüe e/o multilingüe disponible gratis en Internet.

A min, os cinco mil se me fan moitos, entón fun ver qué pasaba cos diccionarios de galego. Para o caso de querer mergullar entre o afrikaans-gallego, non so hai aí diccionario, senón que tamén é posible atopar a Declaración Universal dos Dereitos Humans e unha lista cos nomes dos países do mundo. O mesmo para o caso do Albanés-gallego, o Árabe-gallego ou o Bielorruso-gallego, o Búlgaro-gallego, o Chino-gallego, o Croata-gallego, Estonio-gallego, e Finlandés-gallego. A lista é máis longa.

Para as linguas do Estado, como é ben que pase entre os irmans, xa hai mais vinculos. Na autovía que vai e ven do Catalán ao gallego pode un falar de Arquitectura e Construcción gracias a un diccionario Interactivo, pódese aprender algo do Léxico do Transporte de Turismo, ou aprender o nome de moitas Especies Marinas. Para o matrimonio entre o Vasco-gallego tamén están as Especies Marinas, e se enganden o vocabulario das Zona Verdes - Características e Aplicacións das Plantas, e a Declaración Universal dos Dereitos Humans, entre moitas outras ferramentas.

E claro, na lingüa de Castela hai para todos os gustos: Vocabulario xurídico-administrativo, de química, de transporte ou de termos da Internet. Diccionarios da construcción e da computación. Léxico do orientación educativa e profesional, de comercio electrónico, de termos esenciais de botánica, de Historia, léxico editorial e vocabulario de Matemáticas.

A nómina non remata: hai Índice de Plantas Medicinais, a fatídica Taboa Periódica dos Elementos que todos tivemos nas mans na escola. Tamén Léxico Básico das Ciencias Naturais, un Manual de prevención e avaliación de riscos laborais na construcción, o Pan-European Dictionary of Common Names of Wild and Domestic Animals - Mammals and Birds in 53 Languages of Europe, unha ferramenta para usar ben a Fraseoloxía Xurídico-Administrativa e un Vocabulario da fauna mariña.

Xa rematamos case, con tres alfaias: unha páxina coa Terminoloxía do futbol (non están os insultos, non os busquedes), unha base de datos plurilingüe de títulos cinematográficos e o nome das pezas de axedrez en 72 idiomas. Para unha lingua á que tantas veces déronlle a extremaución, non está nada mal. Digo eu.

30 de ago. de 2006

O día do blog

Por Bretemas sei do BlogDay 2006. As instrucción para engadir un novo ladrillo nese muro colectivo, plural, políglota e espallado polo mundo adiante son sinxelas:

O que é o BlogDay?
BlogDay foi criado na convicção de que os bloggers deverão ter um dia dedicado ao conhecimento de novos blogs, de outros países ou áreas de interesse. Nesse dia os bloggers recomendarão novos blogs aos seus visitantes e visitarão blogs recomendados por outros blogueiros participantes, para alargar seus horizontes e criar novas conexões na blogosfera.

O que acontecerá no BlogDay?
Durante o dia 31 de Agosto, bloggers de todo o mundo farão um post recomendando novos blogs a serem visitados. Blogs estes que, de preferência, representem uma cultura, ponto de vista ou atitude diferentes do seu próprio blog. Nesse dia, os leitores de blogs poderão navegar e descobrir blogs desconhecidos, celebrando a descoberta de novas pessoas e novos bloggers e criando novos links na blogosfera mundial.

Instruções para o BlogDay:
1. Liste cinco novos Blogs que você ache interessantes.
2. Notifique por email esses cinco bloggers de que serão recomendados por você no BlogDay 2006.
3. Escreva uma pequena descrição dos blogs e o link para eles.
4. Publique no BlogDay (no dia 31 de Agosto) esse post.
5. Junte a tag do BlogDay usando este link: http://technorati.com/tag/BlogDay2006 e um link para o site do BlogDay: http://www.blogday.org/


Imos alá, entón:

1. Cobiñas: comenzo polo blog de Andrea Cobas Carral, a filla do célebre Pepe Cobas, de quen algunha vez falei. A rapaza é profesora na Universidade de Bos Aires, integrante da Cátedra de Estudos Galegos desa mesma universidade en Bos Aires, investigadora e unha persoa marabillosa, como todos os que fan posible ese lugar de intercambio e coñecemento. O seu blog -dende marzo de 2005- é un perfecto espello do que xurde en Bos Aires da cultura galega e da arxentina. Convídovos!
2. GalizaGlobal: é raro invitar a un blog que apenas está nacendo, pero sei que atoparedes nos días ou semanas vindeiras unha mirada nova e revolucionaria sobre a galeguidade. Non digo mais para gardar o suspenso...
3. Nubosidade Variábel: pode que non teña sentido engadir neste día blogs xa moi recoñecidos. Pero nada dín ao respecto as instruccións, entón eu fago caso a iso de "blogs que ti penses que son interesantes" e, sen dúbida, eu penso que o traballo de SurOeste o é. Valoro moito a calidade das historias, lembranzas, comentarios ou anécdotas. Non son pretenciosas, pero -ao mesmo tempo- sempre din moito mais do que semella que din. Gústame ese xeito de mostrar o mundo e as suas hipocrecías, inxustizas e fermosuras, sen decilo ainda que quede dito. Polo mesmo (e xa sei que é trampa, pero cinco é ben pouco), deixovos o camiño ata un momento e unha perspectiva.
4. Neste ultimo tempo, din con duas páxinas intelixentes, ben informadas e reveladoras para min. Co gallo dramático do lume, O blog do campesiño foi algo de ar entre o fume. Datos e información, onde abunda a palabra fácil e valeira; seriedade e rigor, onde sobra espectáculo e mentiras. Memoria, onde impera o esquecemento. Todo o anotado é do mesmo talle do Blog de Ana Bande ainda que o seu asunto sexan mais os libros, como non podía ser doutro xeito, polo camiño dos textos, Ana Bande deixa pegadas de todos os aspectos da humanidade.
5. O derradeiro, coido, é unha explicación das outras catro eleccións: Falamos galego. En positivo. O blog desenrolado polo profesor e critico e escritor e tantas cousas Marcos Valcarcel coas palabras de Afonso Vázquez Monxardín e tantos outros. No primeiro post, engadido o 18 de xunio, explicaban: "Dende hai un par de meses hai un ruxe-ruxe polo mundo cultural galego e tamén polo mundo das bitácoras galegas arredor da necesidade de buscar un novo estilo de defensa da nosa lingua. Un novo estilo que se define na cabeceira desta mesma bitácora, “Falemos galego. En positivo”, e que pretende buscar tamén un novo discurso que poña sempre en primeiro plano os aspectos positivos da recuperación do idioma e non aqueles, negativos e mesmo de confrontación agresiva, que xa son demasiado subliñados nos medios de comunicación tradicionais". Falemos todos galego! Espallemos as nosas palabras pola internet toda!

24 de ago. de 2006

Onde queda o futuro?

¿Estan envellecendo os centros galegos? A pregunta non é nova, pero poucas veces atopa unha resposta sincera. No ensaio "O papel de Internet na conservación da cultura e identidade galegas entre os descendentes dos emigrantes" o fundador do colectivo Fillos de Galicia, Manuel Casal Lodeiro, di algunhas cousas interesantes.

No artigo que levou o Premio de ensayo "Galeguidade" 2003 de la Xunta de Galicia, o autor asegura que "as cifras dos socios totais inscritos en cada Centro Galego poderían engadir outro motivo de preocupación: nunha grande maioría estase a dar un moderado pero continuo descenso nas últimas décadas. Ás veces o número mantense, pero a costa de se reducir o número de galegos e aumentar o doutras procedencias".

Certamente, o futuro non parece moi prometedor: "Moitos centros están destinados a desaparecer nas próximas décadas, por falta de socios preocupados por manter na emigración a cultural galega, aínda que algúns procederán como foi habitual historicamente a se fusionar con outros para pervivir ou a diluíren os seus obxectivos culturais dentro dunha captación de emigrantes españois sen distinción de orixe. Pero as desaparicións van facer que os que si senten esa inquedanza, non vaian dispoñer dun acceso a esa cultura como o que proporcionaban os centros", denuncia Casal Lodeiro.

E engade: "Esa galeguidade orfa, sen pais nin avós que sigan a aliementar a súa identidade como galegos, sen centros onde acceder á relación social con outros galegos e mais á cultura (por medio dos cursos, actividades, bibliotecas, etc) van precisar outro tipo de acceso a todo o galego, de feito estano xa precisando en moitos lugares do mundo. Velaí onde Internet pode aportar moito".

No mundo do futuro (máis próximo que futuro), pensades que ten futuro a cultura galega fora de Galiza? De quén é a responsabilidade de garantir a sua presencia en cada lugar do mundo onde haxa -cando menos- un galego? Canto facemos os galegos pola nosa identidade? Quen pensa hoxe honestamente nos galegos da diáspora (nos vellos -os dos barcos, a fame e a guerra- e nos novos -os políglotas, profesionais con maestrías e empleos mileuristas sempre fora da terra, moitos fora do Estado-)?