Ferrín no Tortoni

Vivir lonxe -na diáspora- e ficar ausente das grandes polémicas, do cotilleo culto (que non deixa por iso de ser cotilleo), dos aplausos fervorosos e os cuimes e críticas despiadadas, permiten que os galegos de fora teñamos ainda a posibilidade de admirar sen as interferencias da convivencia. E eu admiro a Méndez Ferrín. Non é unha admiración das importantes ou das que engaden algo. Nin sequera lin todos os seus libros para que fora -cando menos- unha admiración racional e académicamente xustificable. O meu é unha lectura de fotocopias, no bus ou no metro indo ou voltando do traballo, loitando por non sair fuxindo deses universos abraiantes de intensidade, de instintos e forzas, de espanto e de fascinación que atrapan e sorprenden ao lector dende a primeira línea sen deixalo escapar ata a derradeira, maxistralmente. E esas mulleres ferrinianas... esas mulleres!

Por iso, renuncio -antes de intentalo sequera- a contar unha historia sobre a visita de catro días que o escritor Xosé Luis Méndez Ferrín fixo a Bos Aires esta semana, xunto á Conselleira de Cultura, Ánxela Bugallo. Sería, cando menos, unha herexía. En cambio, vou valerme das ferramentas do meu oficio para deixar testimonio da conversa que mantivo no tradicional Café Tortoni cos profesores e académicos da Cátedra de Estudos Galegos Alfonso Castelao que funciona na Universidade de Bos Aires. Cos integrantes da cátedra e algúns outros, coma eu.


O artigo completo acá. Algunhas das súas palabras a continuación:

“Non pertenzo ao partido da Concelleira que vos falou nin ao do Presidente da autonomia galega. Sen embargo, eu son un dos moitos galegos que pensan que coa subida ao goberno autonómico destes dous partidos (o BNG e o PSOdeG), dalgunha maneira, se produce un cambio. Dende longo un cambio simbólico (que un cambio real é moi difícil de prever) pero é un cambio simbólico total. Un home coma eu, un ancian de 68 anos, e calquera persoa coma min naceu baixo a dictadura de Franco e viviu a maior parte da sua vida baixo a dictadura de Franco. E logo, cando se constitúen os gobernos autonómicos, baixo o goberno do ex ministro de Franco, co-culpable da represión, e co-culpable dunha forma moi protagonista xa que foi o que orquestou as campañas internacionais para xustificar -por exemplo- o fusilamento de Xulian Grimau, morto e torturado, por poñer un exemplo entre milleiros. Un franquista que nunca se desdeciu e nunca fixo autocrítica na súa vida. Este feito condiciona que unha persoa coma min, que naceu nesa epoca, que despois tivo que vivir o resto da súa vida cun ministro de Franco, ten a sensación que de -por primeira vez en toda a súa longa existencia- ten un presidente ao que se lles pode dar a man. Porque eu non lle podia dar a man -nin en público nin en privado- a Fraga Iribarne porque era unha man que estaba manchada de sangue”.

“O noso goberno autonómico, de poderes limitadísimos, está ben, tal como pensamos dende a esquerda. O que está pior é a oposición. Ainda que pareza unha paradoxa. O problema de Galiza neste momentos é que hoxe no Parlamento está só na oposición o partido da dereita, podemos decir da extrema dereita, un partido xenéticamente franquista que está presionando sobre o goberno nunha dirección única, que é a dirección dos intereses da dereita. E non hai outro partido de ningún signo o que fai que o goberno esté cotinuamente defendéndose dun so vento que lle ven en contra. Non se sinte presionado polas esquedas ou por outro tipo de cambio que hai. Está presionado únicamente polas políticas de dereita e a eso responde. Ao revés que no Pais Vasco onde hai seis partidos con representacion parlamentaria ou en Catalunya onde hai cinco. En Galiza hai tres o cal revela unha anormalidade e unha pobreza política porque en Galiza hai máis pensamentos, máis ideas que esas. Pero o pobo de esquedas, na sua desesperación puxo o seu voto neses partidos”.

“As imposicións económicas da Unión Europea (UE) implican que a gandería galega estea na ruína, que o agro estea realmente espoboándose, pero non de persoas senón espoboándose de vacas. E iso foi porque o mercado común tivo e ten a ben protexer o leite francés e holandés e limitar o noso coas cuotas que hai que pagar. Así se chega a que as organizacións de esquedas que se chaman Comisións Labregas cheguen a pedir o liberalismo: «Agora queremos ser liberais, queremos producir todo o leite que queramos e venderllo a quen queiramos sen limites», din”.


“Esa rapaza (pola finalista do Premio Planeta Marta Rivera de la Cruz) quere ser todo, como aquel que na procesión quere estar na banda de música, quere ser Cristo, quere ser santo, que ser o cura... Hai que escoller na vida. Borges decia: «Yo, que tantos hombres he sido», claro, pero os foi sucesivamente xa que ao mesmo tempo é dificilísimo. Tal vez este Café Tortoni teña ecos deses tempos. A min, na miña vida me invitou ninguén a unha universidade de Madrid por ser escritor galego. Se ela escolle ser escritora en castelán ten dereito a levar o Premio Cervantes e eu non porque non escribo en español. Non vou chorar eu porque non mo den. Non teño opción: pódeo levar un arxentino ou calquera escritor que use o castelán. Enton queixase. Evidentemente, isto leva detras outra queixa. De feito, hoxe en Galiza toda a vida literaria faise en galego. O movemento poético que existe en Galiza é en galego. O único teatro que se fai en Galiza é en galego. As dúas únicas revistas de ensaio que se fan en Galiza -que son A Trabe de Ouro que teño o honor de dirixir e a Grial de Galaxia- son en galego. Eu estaría ben conforme con poder gañar o Premio Planeta pero eu non o podo gañar porque non escribo en castelán, e ela non pode gañar o Premio Xerais porque non escribe en galego”.

“As políticas lingüísticas en Galiza foron disuasorias contra o galego. A política lingüística é antigalega, de maneira que a filla que temos con Moncha que ten 22 anos, esa menina sae ao mundo dunha familia galega falante e cando entra na escola non lle ensiñaban nin unha triste cantiga. O prescolar en Galiza era castelán-falante ata agora mesmo. E foi unha política deliberada”.

“En Madrid sigue o españolismo que pensa que a existencia de outras linguas que non sexa o español é unha maldicion bíblica ou un insulto á patria. Hay un odio irracional, unha especie de fobia”.

“Eu nunca vin unha poesía galega tan radicalmente politizada como a de hoxe, na historia non a houbo así nin ao mesmo tempo tan innovadora. Aparece aqui a figura de Chus Pato e das mitas poetas. Hai un fenómeno no que a máis nova poesia galega é unha poesía faminina. Algo que non o houbo nunca e estamos falando dunha nacion que é simbolizada por unha muller: Rosalia de Castro. Ainda así chama a atención a presencia de mulleres novas, de menores de 50 anos. E tamén estase dando en poesía o fenomeno curiosísimo (que en novela todo está nun periodo máis conservador, un periodo de best sellers, no que non se arriscan tanto), de que hai imitadores dos poetas galegos. En León, en Andalucía, en Madrid...”.

“Na novela todo é mais conservador. Se hai un novelista que é o noso representante é Manuel Rivas. Manuel Rivas non fai grandes alardes técnicos, conta as cousas moi ben contadas, moi líricamente contadas, pero non é un grande esperimentalista. El é moi lírico, dunha tendencia moi persoal a unha narración moi sincera. E é un escritor que ten peso. E ainda que non hai ese esperimentalismo que hai na poesia, que non existe na narrativa (tal vez porque xa pasou o tempo de esperimentar na narrativa, que xa esperimentamos todos e non hai tanto mais que experimentar) parece que é a epoca de contar as cousas claras, que está ben tamén, como debe de ser, pois ben tamen está presente a política. A política é inseparable da novela de Rivas, incluso a memoria histórica da que se está falando moito é inseparable da súa obra e de moitas. A política non se vai da literatura galega. É que é difícil que se vaia dunha literatura que vive unha situación tan precaria, tan subalterna. Dun pobo que non acaba de ser un pobo cos seus propios recursos. Enton ten sempre esa inquedanza interior. Por iso, a literatura dende Rosalia ata hoxe está politizada”.

(Fotos de Jorge Navos, titular do SICE)