Rivas en Bos Aires

"Gustaríame definirme como un escritor vivíparo, como dicía Unamuno", dixo Manuel Rivas en Bos Aires. Quen comezou sendo xornalista, quen coñece o oficio de preguntarlle ás xentes e á realidade, vai afacéndose a este asunto de responder. Así, diante de calquera pregunta ou tema, hainos que destecen ideas moitas veces remoidas e mastigadas, moitas veces enunciadas e non menos publicadas. Dende logo, as xentes non temos tantas cousas para decir. Pero hai quen comete respostas e hai quen -sen traizoar o que pensa- tece un discurso, responde, di algo.

"Gustaríame definirme como un escritor vivíparo, como dicía Unamuno", dixo Manuel Rivas en Bos Aires. E ten toda a razón. Nel non hai adestramento ningún. Feitas as preguntas, o autor de Que me queres amor? e O lapis do carpinteiro toma o tempo de pensar e un, alí diante, vai vendo como se xesta a resposta. No comezo son algunhas verbas, unha ou dúas frases. Logo, unha idea que vai medrando. A modiño, sen presas, co virtuosismo dos artesáns di o que quere decir. E di moito máis ainda.

Manuel Rivas estivo até esta fin de semana na cidade de Bos Aires. Chegou -por segunda vez na súa vida e logo de moitos anos- á Arxentina para presentar na 33a Feira do Libro a versión castelá da súa última novela Os libros arden mal. Foi atento coas xentes que -en todos os sitios aos que foi- se achegaron a el para contarlle a súa historia de emigrantes e penas. Historias todas irmás e todas diferentes. Historias que escoitou. Algo nada común para eses homes e mulleres feridos polo afastamento. Foi agarimoso e cordial en cada unha das ducias e ducias de sinaturas que deixou nos libros pero tamén papeliños, folliñas, tarxetas e calquera soporte. Non anotaba alí: "Para Fulano, agarimosamente, Manuel Rivas". Non. Facía debuxos cunha pluma de tinta cor azul, debuxaba mapas, vieiros, camiños de vagalumes. Coido que foi xentil ainda cando non tiña por qué selo.

Déixovos co que dixo, que é o realmente importante e que podedes atopar aquí. E deixo tamén unha historia. Rivas paseou polo esquecido e case abandoado Museo da Emigración. Puido ser crítico dese desinterés do Estado arxentino pola memoria dos emigrantes. Sen embargo, diante dunhas 250 persoas dixo que lle gustara ese estado do museo porque nel víanse ainda as pegadas dos homes e mulleres que baixaban dos barcos coas maletas e baúles. Gustoulle o sitio porque escoitaba ainda as voces falando mil linguas. Porque -dixo- ainda neste presente se poden ouvir os barcos chegar. Con vós, Manuel Rivas.

"Hoxe en día, penso que se está a dar un proceso interesante -non so na emigración senón na Galicia territorial- que é repensar a cuestión da diáspora, superar un pouco esa idea de dous mundos afastados, que só en ocasións se reencontran, para momentos ben de festas, ben de eleccións.

Penso que hai que repensar o país no seu conxunto e pensar que o que chamamos un país e unha cultura non ten por que ter unha situación xeográfica necesariamente, senón que é unha existencia que está máis ben acompañando ás persoas onde sexa que estean. Iso que poderiamos chamar o país portátil.

Ás veces, por exemplo agora que hai unha certa polémica (eses comentarios que sempre volven cando hai eleccións sobre a participación da diáspora), eu sinalaría que hai máis descoñecemento da Galicia territorial, metropolitana, ou como lle chamemos respecto da emigración, que ao revés.

Penso que hai iniciativas que se están a mover na rede (máis rechamante e interesante en xeracións de netos e de emigrantes) que non só se dá en América, senón en Europa e no propio Estado Español. E son experiencias que mesmo poden ser modélicas, exemplares para a propia Galicia, onde hai tantísimo por facer. En fin, penso, dende logo, que o que hai que facer na eira dos dereitos é ensanchala e ampliala, nunca pensar en reducilos, porque sempre hai xente que está matinando en como reducir dereitos.

O que hai que conseguir é, en definitiva, que Galicia exista como rede, como esa aldea global que imaxinou Marshall Mc Luhan e que nós fixemos en carne e óso. Ademais, a achega que pode facer a diáspora é esencial porque temos alí -formando parte da propia cultura galega- unas antenas que nos permiten recibir simultaneamente, dunha maneira natural, dunha forma ademais simbiótica e fecundante, moitísima información do que está pasando no mundo. É dicir, temos o xeito de tecermos unha rede propia. Iso, se tivesemos que inventalo, sería imposible. Por iso, dunha vez hai que pensar en romper certos nichos mentais e pensar que o mapa de Galicia é o mapamundi.

O mundo vai moi rápido en moitas cuestións e os que levamos un paso de tartaruga somos nós. Igual pasa na cuestión ecolóxica, por exemplo. Hoxe, hai moita mellor disposición dos posibles activistas o usuarios desa Galicia global, que despois non se corresponde coas institucións porque elas seguen tendo un pouco a mentalidade anacrónica: Galicia está en Galicia, o goberno galego está en Galicia e despois hai un mundo de ultramar co que episodicamente -para comunicarse- hai que montar unha comitiva, chegar alí e tal. E xa non é cuestión de comunicarse senón que tiñamos que estar alí, había que constituírse como rede e formar parte, por dicilo así, do mesmo portal.

Eu penso que cando escribes non podes ter unha estratexia mediática de cal vai ser a reacción porque as medidas que rexen a literatura penso que teñen que ser diferentes. Gustaríame definirme como un escritor vivíparo, como dicía Unamuno. Son vivíparo porque noto que as cousas medran no meu interior, hai un proceso relacionado co oficio de escribir que tamén está moi vencellado ao oficio de vivir.

A memoria -tal como a entendo eu- non é unha viaxe cara atrás, senón se escribe viaxando por determinadas épocas, e sempre dende a perspectiva dun presente, que ten conexións coa propia vida, co que somos, coas cousas que doen, que preocupan, que fan gozar tamén. Ese espazo vai enchendo ocos, é unha loita contra o baleiro e a estratexia da memoria é unha estratexia que mira cada adiante. A memoria subministra unha enerxía alternativa que fai avanzar, ir cara adiante.

Mais que nunca, eses poderes (que ás veces móvense no segredismo, ou que teñen formas que se aproximan aos estados de excepción) son cada vez mais conscientes de que o decisivo é o control das mentes. Mesmo para o consumo.

O que ocorre co fume das fogueiras, que é un fume pegañento que non se quere esvaer no ar, é que hai algúns que pensan que ese fume é pasaxeiro e que o que vai suceder é que limitará a súa influencia ao espazo do público, ás prazas (o que sería a toma das institucións do poder político e económico). Pensan que alí quedará e que a eles van deixalos tranquilos, que non os vai afectar. Pero o que sucede co fume, a metáfora que atravesa todo o libro, é que o seguinte paso dese fume é penetrar no espazo privado, nas casas, para finalmente penetrar en nós: vai meterse a través dos ollos, dos sentidos, do nariz, vai ocupar as mentes, que é o que ambiciona finalmente o poder totalitario: poder dominar todo o noso tempo, facerse con el, privatizalo todo, e tamén a liberdade persoal. Nesas estamos..."

((Fotos: xornais Clarin e Página/12 e axencia Telam))