Hábeas corpus

Só unha ou duas veces ao ano iamos á Capital. Era nas vacacións que nos deixaba a escola, cando a miña nai deseñaba algún paseo que podía ser ao Zoo, a algúns dos cine do centro de Bos Aires, ou simplemente a camiñar pola rua peonil Florida, de ponta a ponta. E, para a miña irmá e mais eu, iso xa era unha expedición chea de vertixe e de emocións. A do ano 1983 lembroa moi especialmente porque só moito tempo despois entendin unha conversa que tiven coa miña nai.

-¿Que son esos dibujos de personas que hay por todas partes?
-¿Qué dibujos?
-Esos! los de las paredes y los del piso. Son como gente, mujeres y hombre y hay algunos de chicos...
-No son dibujos, son siluetas.

A precisión linguística da miña nai non me sorprendeu. Chamámolo "deformación profesional", neste caso dunha mestra moi recoñecida no seu traballo. Ainda que hoxe, 23 anos despois, penso que máis que rigor léxico foi un xeito desesperado de torcer o camiño do asunto.

-¿Y qué son esas siluetas?
-Son desaparecidos.
-... Y si están desaparecidos, ¿cómo hicieron para copiarles el cuerpo?

*********

A XUNTA OFRECE POR PRIMEIRA VEZ AXUDA INSTITUCIONAL AOS PARENTES DOS 300 DESAPARECIDOS GALEGOS
Arxentina berra "Nunca Máis" no 30 aniversario do golpe militar
[24/03/2006 15:07] Na noite do 24 de marzo de 1976 un golpe de estado militar poñía fin ao réxime democrático e instauraba unha terrorífica ditadura que durou até 1983 e que deixou tras de si máis de 30.000 desaparecidos. Entre eles 576 cidadáns de orixe española, dos que 300 eran galegos.

*********

DECLARACIÓN INSTITUCIONAL SOBRE OS DESAPARECIDOS DE ORIXE GALEGA DURANTE A DITADURA MILITAR ARXENTINA (1976-1983)
Entre 1976 e 1983, Arxentina estivo sometida a unha ditadura militar que fixo desaparecer milleiros de cidadáns daquel país, entre eles a algúns, arredor de trinta segundo os datos coñecidos ata o momento, de orixe galega. As súas familias levan anos demandando o apoio das institucións do Estado ás súas peticións de lembranza e apoio. Como impulso da memoria colectiva estableceron unha data conmemorativa, o 30 de setembro, na que cada ano e diante dun mural que con tal finalidade foi instalado na Oficina Cultural da Embaixada de España en Bos Aires, se honra á súa memoria.

*********

Hábeas corpus: "Tráeme el cuerpo", “que poseas tu cuerpo”, "preséntese el cuerpo", “que traigan el cuerpo”.

A fin da terra

Curioso lugar este planeta, que non ten unha fin senón duas. Ou moitas. Iso conta a escritora arxentina María Rosa Lojo, filla dun galego republicano e exiliado, na súa última novela: Finisterre (en castelán) / A fin da terra (en galego). Ela prefire a expresión "exiliados-fillos" e defende a diferenza. "Exiliados hijos. No, meramente, hijos de exiliados. El exilio en primer lugar, como articulación sustantiva de la vida, como ubicación fundadora de la existencia. Una ubicación paradójica, por cierto: para estos hijos hay dos dimensiones del espacio: la real-aparente, que pisan con sus pies, y la real-esencial, que ni rozan los pies ni ven los ojos vivos: mítico reino del Origen, fuente primordial, donde se ha hecho la materia de la sangre, donde se oculta la raíz de la memoria. Así pues, aunque muchos de nosotros seamos vástagos de socialistas agnósticos o de comunistas ateos, estuvimos -desde nuestro azaroso nacimiento en tierra extraña- condenados ab initio a la Metafísica", explica nunha autobiografía conmovedora.

Nun país que recibiu millóns de galegos, é doado pensar que unha chea de escritores arxentinos (novos e vellos, talentosos e non tanto, exitosos e anónimos) teñen na sua história un avó galego. É doado pensalo pero imposible atopalos. Ou, polo menos, descubrir esa pegada galega na sua obra. Entre tantos que esquecen, Lojo lembra e loce a sua galeguidade. Nas novelas e nas investigacións científicas que fai como académica.

A fin da terra reúne memorias e personaxes da Arxentina, de Irlanda e de Galicia que falan das orixes, das identidades e das vidas que se viven un pouco alá e outro pouco acá. "Nun invermo Londinense, alá polo 1874, Elizabeth Armstrong comeza a ler as cartas que inesperadamente lle chegan desde Galicia, desde a afastada vila de Fisterra. A súa correspondente Rosalind promete nelas rachar o teimudo silencio que sempre rodeou o nacemento da protagonista no Río da Prata. As súas cartas lévana corenta anos atrás, á Arxentina, á tribo dos indios ranqueles, á súa propia orixe".

Sobre ela, a súa história, o seu traballo, a galeguidade na Arxentina, o nacemento desta última novela que vai ser presentada en Galicia esta semana, e sobre o oficio de escribir, fala nesta entrevista que lle fixen. Sobre A fin da terra fala tamén. Porque ela que ten a sua memoria alá e a sua vida acá, ben sabe deses lugares máxicos. Eses extremos "onde nos enfrontamos ao descoñecido, ao misterio que cadaquén leva dentro de si mesmo".

Correspondencia /I

Moitas histórias de cartas e correpondencia temos na diáspora. Coido que por cada unha das nosas haberá outra xemelga na terra. Das que contan os meus, esta é a que máis me gusta.


A miña avóa tería daquela algo máis de 8 anos e a Arxentina non era nin siquera futuro. Un daqueles días claros na aldea, atopou no fondo dun baúl esquecido na casa un atado de cartas de amor que o seu pai atesouraba lonxe de miradas equivocadas. Había moitas asinadas por unha muller. E había só unha escrita por il. Comenzaba así: "Florípides, bella princesa". Non tanto polo uso do castelán, senón porque a nai da miña avóa non se chamaba Florípides senón Ana, a pequena Xerónima quedou desconcertada.

Non sabía, como soubo logo, que Florípides era unha muller da terra que tiña marchado con él e cun curmán para Cuba, nalgunha desas viaxes non tan longas que se emprendían entón na procura de traballo e unha vida menos famenta. Con ela, don Emilio seica tivo amores, ainda que non foi o único, ou eso decían as voces.

"Sen malicia nengunha", como ainda se defende cando lembra o asunto, a pequena e os seus poucos anos de inocencia entregáronlle o fardo de papeis á nai. "E foi o demo", aclara e fai silencio porque á miña avóa dáselle moi ben a síntese cando fala das cóleras, carraxes e enfados dos seus pais.

E así foi como Florípides, dende entón, sempre fíxose un lugar nos berros que a bisavóa Ana dedicáballe ao home cando tocaba discutir. Pero eran outros tempos e un matrimonio non se terminaba por algo tan pouco transcendente.

Soños

Onte tiven un pesadelo. Pero o soño máis raro que debuxou o meu inconsciente foi un no que estavamos a miña avóa Xerónima e mais eu na veirarúa da nosa casa de Mar del Plata cando un enorme cabalo negro e alado aterrou na esquina e deu en camiñar por alá. O nome das rúas aparecía algo cambiado pero sen dúvida era o noso barrio e, como a miña avóa non tiña reparado nese animal tan marabilloso, eu levábaa pola man moi rápido, todolo rápido que pode ir unha muller de máis de 80 anos, para achegarnos ao bicho que cada vez tornábase máis e máis pequeno. Cando estabamos xa moi preto do cabalo, este xa non tiña as súas alas e, ainda que era moi negro e case que brillante, apenas era máis alto que un neno de 10 anos. En só uns poucos minutos, tiña perdido toda a súa maxia e misterio. Cousas dos soños...